Prof. Andrzej Mackiewicz: International Conference of Contemprorary Oncology przybliży międzynarodowe doświadczenia w praktyce klinicznej
Autor: Marta Koblańska
Data: 07.02.2018
Źródło: Marta Koblańska/AM
Przełomowe badania nad rakiem, innowacyjne terapie oraz wymiana międzynarodowych doświadczeń praktyki klinicznej jak również projekty onkologiczne młodych to tylko niektóre zagadnienia, które zostaną omówione podczas spotkania - mówi prof. Andrzej Mackiewicz z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, prekursor polskich badań nad szczepionką na czerniaka.
International Conference of Contemprorary Oncology to jedno z ważniejszych cyklicznych, corocznych wydarzeń naukowych w Polsce. Jakie najważniejsze tematy zostaną poruszone podczas tegorocznego spotkania?
Tematami wiodącymi w tym roku są ostatnie postępy w badaniach oraz terapii nowotworów.. Zaplanowano kilkanaście sesji naukowych, które poruszą m.in. zagadnienia związane z interakcją między nowotworem a człowiekiem, który na niego choruje, przybliżą kwestie biomarkerów wskazujących na ryzyko zachorowania na nowotwór, jego przebiegu oraz rokowania. Bardzo istotnym zagadnieniem, które zostanie omówione podczas konferencji będzie mikrośrodowisko guza nowotworowego. W dzisiejszym rozumieniu nowotwór jest traktowany jako narząd, na który nie tylko składają się komórki nowotworowe, ale również komórki podścieliska, naczynia krwionośne, komórki immunologiczne czy nawet nerwy. Nowotwór tworzy doskonale zorganizowaną masę wykazującą ogromny potencjał do blokowania mechanizmów obronnych człowieka chorego na raka., We wczesnych fazach rozwoju raka układ odpornościowy gospodarza nadzoruje komórki nowotworowe i tworzy się pewnego rodzaju równowaga między rakiem a człowiekiem. Jednak w pewnych okolicznościach rak zaczyna dominować i formuje guzy. Powstały guz staje się twierdzą obronną raka. Jest ona wyposażona w mechanizmy będące w stanie zniszczyć całą armię uzbrojonych komórek odpornościowych (immunologicznych) gotowych do zwalczenia raka. Jednak to nowotwór je eliminuje jak tylko przenikną do guza. Prowadzone badania przez naukowców dotyczą więc poznania mechanizmów na drodze których zachodzi ten proces w celu wskazania możliwości ich przełamania i tym samym zwalczenia nowotworu. Osiągnięcia ostatnich kilku czy kilkunastu lat wypracowano nowe podejście do immunoterapii, czyli stymulacji lub modulacji mechanizmów obronnych człowieka.
Czyli immunoterapia staje się szansą na pokonanie raka. Czego dotyczyły pierwsze badania?
Pierwsze badania dotyczyły czerniaka. Czerniak jest najbardziej zmutowanym oraz immunogennym nowotworem ludzkim. Immunogenność oznacza, że własne mechanizmy obronne mogłyby go zwalczyć. Ostatnio naukowcy i onkolodzy opracowali nowatorskie metody, które wykazały skuteczność w czerniaku, choć oczywiście nie w odniesieniu do wszystkich chorych. Okazało się, że te same leki zastosowane w leczeniu raka nerki, mózgu, płuc czy pęcherza moczowego są również skuteczne i korzystne dla chorych. Oczywiście intensywne badania toczą się nadal, ponieważ efekty terapeutyczne nie zawsze są długotrwałe, gdyż nowotwór się uodparnia na leczenia. Waśnie w badaniach nad mikrośrodowiskiem guza pokładane są obecnie największe nadzieje. Wiadomo już, że niedotlenienie w środowisku guza wzmaga jego aktywność i włącza się wtedy łańcuch reakcji, które stymulują tworzenie się naczyń krwionośnych w obrębie guza i jego wzrost. Są to patologiczne neo-naczynia, dziurawe, przez które komórki nowotworowe wydostają się do organizmu. Tym samym część badań kieruje się w stronę doprowadzenia do tzw. normoksji, czyli normalnej ilości tlenu w guzie. I to właściwie powinno wystarczy do tego, aby przełamać te mechanizmy wewnątrz guza, które blokują odpowiedź immunologiczną gospodarza. Postęp choroby nowotworowej nie ogranicza się tylko do guza. Z czasem dochodzi do paraliżu układu obronnego co szerzy się na cały organizm. To powoduje, że chory na nowotwór jest bardzo podatny na różne infekcje i zakażenia, czy nawet rozwój innych nowotworów. Powyższe fakty bezsprzecznie wskazują na szansę i nadzieje pokładane w rozwoju immunoterapii.
Czego można spodziewać się po prezentowanych wynikach badań podczas konferencji? Czy rzucą nowe światło na mechanizmy tworzenia oraz zwalczania raka?
Jak najbardziej. Jednak trzeba pamiętać o tym, że immunoterapia to jedna z form i strategii leczenia. Kolejne metody wiążą się z lepszym poznaniem genomu raka i są związane mutacjami występującymi w genach kodujących białka kontrolujące wzrost komórek. Rozwinęły się więc terapie eliminujące te zmutowane geny. To są tzw. terapie ukierunkowane. Również czerniak należy do nowotworów, w których terapie te odnoszą sukces. Obecnie praktyczne odnośnie każdego nowotworu poszukiwane są cele terapeutyczne, które stanowiłyby podstawę dla terapii ukierunkowanych. Kolejną metodą terapeutyczną, która również należy do immunoterapii są szczepionki rakowe. W dzisiejszych czasach przy rozwoju technologii oraz dostępnością metod sekwencjonowania antygenów nowotworowych pobiera się od pacjenta próbkę tkanki nowotworowej i szuka się zmutowanych antygenów nowotworowych w komórkach raka. Potem na te zmutowane antygeny tworzy się autoszczepionki. Tak więc opracowywane szczepionki są wysoce zindywidualizowane., nie autologiczne. Z drugiej strony próbuje się konstruować komórki immunologiczne, które będą odporne na mechanizmy destrukcji wytwarzane przez guz nowotworowy. Na razie zanotowano postępy w tym zakresie w nowotworach hematologicznych (nowotworach wywodzących się z komórek krwi), z guzami litymi, takimi jak czerniak itp. są jeszcze problemy technologiczne. Podczas konferencji zaplanowano sesję poświęconą nowotworom krwi, jako przykład modelowy dla dalszego rozwoju tych terapii przeznaczonych dla guzów litych. W końcu nowym trendem staje się kojarzenie terapii o różnych mechanizmach działania. Obecnie jest to bardzo intensywne. Obecnie prowadzonych jest około 1000 badań klinicznych na świecie, w których testuje się różne kombinacje terapii, czasami z sukcesem, a czasami ku zdziwieniu wszystkich, uzyskiwane wyniki wskazują, że dane skojarzenie bardziej szkodzi niż pomaga.
Właśnie w immunoterapii problemem stają się jej działania niepożądane.
I to stanowi przedmiot naszych zainteresowań: jak zminimalizować działania niepożądane przy podstawowej terapii. W przypadku immunoterapii spotykamy się z typowymi objawami immunologicznymi, na przykład zapaleniem wątroby, czy jelit i naukowcy pracują nad usprawnieniem leków, aby działały bezpośrednio na komórki rakowe, a nie szkodziły organizmowi. Prace nad toksycznością terapii toczą się od dawna a przykładem może być platyna, choć to akurat chemioterapeutyk stosowany do wielu lat. Nadal pozostaje jednak doskonałą formą terapii, z tym, że jest bardzo toksyczna. W przeciągu ostatnich lat pojawiały się więc jej nowe odmiany jak cis-platyna, czy oksy-platyna, które były modyfikowane w ten sposób, że usuwa się fragmenty wpływające na toksyczność dla organizmu przyjmującego taką terapię. W tym kierunku zmierzają również nowe badania dotyczące m.in. immunoterapii.
Wróćmy do szczepionek terapeutycznych. W których nowotworach mają największe szanse?
Na razie na świecie zarejestrowano dwie szczepionki – na czerniaka skóry i raka stercza. W czerniaku szczepionka polega na wstrzyknięciu substancji bezpośrednio do guza. Guz znika, ale również w organizmie rozwija się swoista odpowiedź immunologiczna ukierunkowana na przerzuty nowotworowe, które mogą powstać. Ze szczepionkami terapeutycznymi jest jednak pewien problem. One fantastycznie wzbudzają układ immunologiczny człowieka i kierują odpowiedź immunologiczną na dany nowotwór. Jednak w przypadku guzów, które już się uformowały, ta cała armia komórek odpornościowych zostaje niszczona wewnątrz guza, o czym mówiłem wcześniej. Dlatego próbuje się łączyć te leki z ostatnich kilku lat, które przełamują immunosupresję lokalną w guzie ze szczepionkami. Dla szczepionek terapeutycznych najlepszy jest scenariusz, kiedy podawane są pacjentom z usuniętymi już guzami. Wtedy szczepionka może stać się leczeniem uzupełniającym chirurgię i podtrzymać ten efekt. I rzeczywiście w takiej sytuacji szczepionka przez długi czas potrafi utrzymać w ryzach komórki nowotworowe, które czekają w organizmie człowieka na odpowiednie warunki aby formować guzy. Dotychczas opracowane szczepionki profilaktyczne nie są bezpośrednio ukierunkowane na komórki nowotworowe, a na wirusy, które po infekcji mogą doprowadzić do powstania raka. Dotychczas mamy dwie takie szczepionki. Jedna skierowana jest na wirusa brodawczaka (HPV), który może stać się powodem raka szyjki macicy. Druga na wirusa zapalenia wątroby typu C (HCV). Nawet u połowy chorych zainfekowanych HCV może dojść do pierwotnego raka wątroby. Jest to szczególny problem w Chinach i nie tylko.
Pan z zespołem pracuje nad szczepionką profilaktyczną na czerniaka.
Tak. Zakończyliśmy już badania eksperymentalne na zwierzętach i obecnie zamierzamy opracować szczepionkę dla ludzi. W takich przypadkach trzeba jednak przełamać wiele barier, co obserwowaliśmy na przykładzie szczepionki na HPV. Zanim weszła do użytku bardzo długo trwały badania. Długo również trwało przekonanie społeczeństwa, że szczepionka przynosi zysk terapeutyczny w przyszłości, czyli potrafi zapobiec rakowi. W czerniaku na pewno szczepionka znajdzie zastosowanie w rodzinach, w których nowotwór ten występuje dziedzicznie, u ludzi przebywających na obszarach o silnym nasłonecznieniu, choć promienie UV są odpowiedzialne za ok. 40 procent przypadków czerniaka. Jednak istnieją polimorfizmy pewnych genów predysponujących do rozwoju czerniaka. Jeżeli takie polimorfizmy rozpoznamy u danej osoby, wtedy szczepionkę można będzie zastosować. W każdym razie tak jak czerniak jest liderem, jeżeli chodzi o odkrycia nowych terapii, to mamy nadzieję, że stanie się również liderem w zakresie szczepionek profilaktycznych.
Z jakiego powodu to czerniak stał się impulsem do wynalezienia wielu nowych terapii również przeciwko innym rodzajom raka? Jaki jest mechanizm?
Czerniak jest nowotworem, który określa się jako immunogenny, czyli, jeżeli on się rozwija, to jednocześnie stymuluje układ odpornościowy, który próbuje się sam przed nim bronić. Zmiana pierwotna, która powstaje na skórze rośnie, z czasem może zniknąć, co ma miejsce u 10 procent chorych. Jednak po jakimś czasie, może się ujawnić w formie przerzutów. To stało się wskazówką do tego, że poprzez modulacje układu odpornościowego, popularnie określane immunoterapią można ten nowotwór zwalczyć. Kiedyś uważano, że niektóre nowotwory na przykład rak płuca, nie są immunogenne i immunoterapia będzie bez efektu. Jednak ostatnie badania wykazały, że u części chorych na raka płuca, nowotwór również może być immunologicznie czynny i poprzez modulację układu immunologicznego można go zwalczyć. Do tej grupy należy również, jak wspomniałem rak nerki. Nie wszystkie nowotwory poddają się tej konkretnej immunoterapii .Jednak to jest wiedza na dziś, ale właściwie bez przerwy poznajemy nowe mechanizmy interakcji między człowiekiem i rakiem, co w przyszłości na pewno przełoży się na innowacyjne terapie.
Czy właśnie w czerniaku immunoterapia przynosi największe korzyści chorym?
Tak, jednak dzieje się tak dlatego, że tu badania kliniczne rozpoczęto najwcześniej. Kolejnym jest rak nerki i w przypadku tego nowotworu immunoterapia przynosi lepsze efekty niż dotychczasowe terapie ukierunkowane molekularnie. Na przykład w raku pęcherza moczowego nie było żadnej metody leczenia poza podawaniem bezpośrednio do pęcherza prątków gruźlicy, które aktywowały układ odpornościowy i przez to wydłużały życie chorych. W tym typie nowotworu okazało się również, że te same leki immunologiczne są efektywne. Lista się więc rozszerza, ale oczywiście, jak powiedziałem ten mechanizm immunologiczny nie dotyczy wszystkich chorych na raka. Na przykład w przypadku raka piersi jedynie kilka procent chorych odpowiada na tę terapię. Nie ma więc takich leków, które działały by u wszystkich chorych na dany nowotwór. Jednym z powodów jest heterogenność raka, to znaczy jego różnorodność, która determinowana jest m.in. przez indywidualność genomu człowieka. Nowotwór bowiem powstaje jako swego rodzaju pasożyt w oparciu o genom człowieka, nie zostaje przyniesiony z zewnątrz, choć oczywiście czynniki środowiskowe mogą mieć wpływ na jego rozwój.
W programie znalazła się także sesja plakatowa przeznaczona dla prezentacji wyników badań młodych naukowców w tym lekarzy. Jaki jest jej cel ?
Chcemy prezentacjami odkryć i wynalazków młodych adeptów zainteresować inwestorów. Ostatnio pojawiło się wiele różnych funduszy inwestycyjnych, wspieranych również ze środków publicznych czy europejskich poszukujących innowacyjnych projektów medycznych, które można by komercjalizować. W Narodowym Centrum Badań i Rozwoju uruchomiono program Bridge zasilany dużymi sumami na rozwój badań onkologicznych. Fundusze te w części wykorzystują także zasoby prywatne. W związku z tym chcemy je zainteresować wynalazkami młodych ludzi, którzy właśnie podczas sesji plakatowej zaprezentują swoje pomysły. To jest bardzo ważna część tej konferencji. Obecnie funduszy jest wiele i dysponują one znacznymi środkami przeznaczonymi na komercjalizację. Brakuje jednak w polskiej onkologii oryginalnych i innowacyjnych projektów. Nie tylko w onkologii zauważana jest większa podaż funduszy niż popyt na nie. Dlatego chcemy pomóc młodym badaczom w komercjalizacji swoich wynalazków a inwestorom w wybraniu tych najbardziej obiecujących.
Które z prezentacji podczas konferencji przybliżą przełomowe odkrycia i terapie?
Mechanizmy nowotworzenia oraz rozwoju raka to wiodące tematy tej konferencji. Zaplanowano też sesje kliniczne, podczas których zostaną przedstawione ostatnie wyniki badań klinicznych dotyczących leków już obecnych na rynku. Znanym jest fakt, że wyniki badań klinicznych, które prowadzone są wg. swoistych wymogów i zasad to jedna rzecz, a codzienna praktyka kliniczna w tzw. warunkach rzeczywistych wymaga dyskusji praktyków. Do badań klinicznych są włączani chorzy, którzy spełniają ściśle określone kryteria. Natomiast chorzy, którzy zgłaszają się do gabinetów lekarskich i szpitali nie są selekcjonowani. Dlatego podczas konferencji naukowcy zarówno polscy jak i zagraniczni zaprezentują własne obserwacje z życia, jak leki te sprawdzają się w codziennej praktyce onkologicznej. Ta część konferencji będzie dotyczyła nie tylko czerniaka, ale również raka nerki, płuca czy przewodu pokarmowego. Udało nam się zaprosić kilku wybitnych specjalistów z różnych krajów. Wykład otwarcia poprowadzi prof. Cassian Yee z MD Anderson Cancer Center, Huston, USA, który powie o terapii czerniaka oraz o metodach, które modelować mogą immunoterapię. Zaproszeni są również polscy naukowcy-lekarze pracujący za granicą, zajmujący wysokie pozycje na uczelniach, czy w instytutach, którzy w tych krajach należą do liderów w onkologii. Na przykład prof. Paweł Kaliński, Andrzej Jakubowiak, Waldemar Priebe, wynalazca wielu cząsteczek przeznaczonych do terapii ukierunkowanej raka, prof. Theresa Whiteside, która szkoli wielu młodych naukowców z Polski w dziedzinie immunologii nowotworów, odkrywczyni egzosomów wydzielanych przez różne typy komórek, które stanowią tzw. mediatory informacji przekazywanych innym komórkom, co reguluje układ immunologiczny.
Tematami wiodącymi w tym roku są ostatnie postępy w badaniach oraz terapii nowotworów.. Zaplanowano kilkanaście sesji naukowych, które poruszą m.in. zagadnienia związane z interakcją między nowotworem a człowiekiem, który na niego choruje, przybliżą kwestie biomarkerów wskazujących na ryzyko zachorowania na nowotwór, jego przebiegu oraz rokowania. Bardzo istotnym zagadnieniem, które zostanie omówione podczas konferencji będzie mikrośrodowisko guza nowotworowego. W dzisiejszym rozumieniu nowotwór jest traktowany jako narząd, na który nie tylko składają się komórki nowotworowe, ale również komórki podścieliska, naczynia krwionośne, komórki immunologiczne czy nawet nerwy. Nowotwór tworzy doskonale zorganizowaną masę wykazującą ogromny potencjał do blokowania mechanizmów obronnych człowieka chorego na raka., We wczesnych fazach rozwoju raka układ odpornościowy gospodarza nadzoruje komórki nowotworowe i tworzy się pewnego rodzaju równowaga między rakiem a człowiekiem. Jednak w pewnych okolicznościach rak zaczyna dominować i formuje guzy. Powstały guz staje się twierdzą obronną raka. Jest ona wyposażona w mechanizmy będące w stanie zniszczyć całą armię uzbrojonych komórek odpornościowych (immunologicznych) gotowych do zwalczenia raka. Jednak to nowotwór je eliminuje jak tylko przenikną do guza. Prowadzone badania przez naukowców dotyczą więc poznania mechanizmów na drodze których zachodzi ten proces w celu wskazania możliwości ich przełamania i tym samym zwalczenia nowotworu. Osiągnięcia ostatnich kilku czy kilkunastu lat wypracowano nowe podejście do immunoterapii, czyli stymulacji lub modulacji mechanizmów obronnych człowieka.
Czyli immunoterapia staje się szansą na pokonanie raka. Czego dotyczyły pierwsze badania?
Pierwsze badania dotyczyły czerniaka. Czerniak jest najbardziej zmutowanym oraz immunogennym nowotworem ludzkim. Immunogenność oznacza, że własne mechanizmy obronne mogłyby go zwalczyć. Ostatnio naukowcy i onkolodzy opracowali nowatorskie metody, które wykazały skuteczność w czerniaku, choć oczywiście nie w odniesieniu do wszystkich chorych. Okazało się, że te same leki zastosowane w leczeniu raka nerki, mózgu, płuc czy pęcherza moczowego są również skuteczne i korzystne dla chorych. Oczywiście intensywne badania toczą się nadal, ponieważ efekty terapeutyczne nie zawsze są długotrwałe, gdyż nowotwór się uodparnia na leczenia. Waśnie w badaniach nad mikrośrodowiskiem guza pokładane są obecnie największe nadzieje. Wiadomo już, że niedotlenienie w środowisku guza wzmaga jego aktywność i włącza się wtedy łańcuch reakcji, które stymulują tworzenie się naczyń krwionośnych w obrębie guza i jego wzrost. Są to patologiczne neo-naczynia, dziurawe, przez które komórki nowotworowe wydostają się do organizmu. Tym samym część badań kieruje się w stronę doprowadzenia do tzw. normoksji, czyli normalnej ilości tlenu w guzie. I to właściwie powinno wystarczy do tego, aby przełamać te mechanizmy wewnątrz guza, które blokują odpowiedź immunologiczną gospodarza. Postęp choroby nowotworowej nie ogranicza się tylko do guza. Z czasem dochodzi do paraliżu układu obronnego co szerzy się na cały organizm. To powoduje, że chory na nowotwór jest bardzo podatny na różne infekcje i zakażenia, czy nawet rozwój innych nowotworów. Powyższe fakty bezsprzecznie wskazują na szansę i nadzieje pokładane w rozwoju immunoterapii.
Czego można spodziewać się po prezentowanych wynikach badań podczas konferencji? Czy rzucą nowe światło na mechanizmy tworzenia oraz zwalczania raka?
Jak najbardziej. Jednak trzeba pamiętać o tym, że immunoterapia to jedna z form i strategii leczenia. Kolejne metody wiążą się z lepszym poznaniem genomu raka i są związane mutacjami występującymi w genach kodujących białka kontrolujące wzrost komórek. Rozwinęły się więc terapie eliminujące te zmutowane geny. To są tzw. terapie ukierunkowane. Również czerniak należy do nowotworów, w których terapie te odnoszą sukces. Obecnie praktyczne odnośnie każdego nowotworu poszukiwane są cele terapeutyczne, które stanowiłyby podstawę dla terapii ukierunkowanych. Kolejną metodą terapeutyczną, która również należy do immunoterapii są szczepionki rakowe. W dzisiejszych czasach przy rozwoju technologii oraz dostępnością metod sekwencjonowania antygenów nowotworowych pobiera się od pacjenta próbkę tkanki nowotworowej i szuka się zmutowanych antygenów nowotworowych w komórkach raka. Potem na te zmutowane antygeny tworzy się autoszczepionki. Tak więc opracowywane szczepionki są wysoce zindywidualizowane., nie autologiczne. Z drugiej strony próbuje się konstruować komórki immunologiczne, które będą odporne na mechanizmy destrukcji wytwarzane przez guz nowotworowy. Na razie zanotowano postępy w tym zakresie w nowotworach hematologicznych (nowotworach wywodzących się z komórek krwi), z guzami litymi, takimi jak czerniak itp. są jeszcze problemy technologiczne. Podczas konferencji zaplanowano sesję poświęconą nowotworom krwi, jako przykład modelowy dla dalszego rozwoju tych terapii przeznaczonych dla guzów litych. W końcu nowym trendem staje się kojarzenie terapii o różnych mechanizmach działania. Obecnie jest to bardzo intensywne. Obecnie prowadzonych jest około 1000 badań klinicznych na świecie, w których testuje się różne kombinacje terapii, czasami z sukcesem, a czasami ku zdziwieniu wszystkich, uzyskiwane wyniki wskazują, że dane skojarzenie bardziej szkodzi niż pomaga.
Właśnie w immunoterapii problemem stają się jej działania niepożądane.
I to stanowi przedmiot naszych zainteresowań: jak zminimalizować działania niepożądane przy podstawowej terapii. W przypadku immunoterapii spotykamy się z typowymi objawami immunologicznymi, na przykład zapaleniem wątroby, czy jelit i naukowcy pracują nad usprawnieniem leków, aby działały bezpośrednio na komórki rakowe, a nie szkodziły organizmowi. Prace nad toksycznością terapii toczą się od dawna a przykładem może być platyna, choć to akurat chemioterapeutyk stosowany do wielu lat. Nadal pozostaje jednak doskonałą formą terapii, z tym, że jest bardzo toksyczna. W przeciągu ostatnich lat pojawiały się więc jej nowe odmiany jak cis-platyna, czy oksy-platyna, które były modyfikowane w ten sposób, że usuwa się fragmenty wpływające na toksyczność dla organizmu przyjmującego taką terapię. W tym kierunku zmierzają również nowe badania dotyczące m.in. immunoterapii.
Wróćmy do szczepionek terapeutycznych. W których nowotworach mają największe szanse?
Na razie na świecie zarejestrowano dwie szczepionki – na czerniaka skóry i raka stercza. W czerniaku szczepionka polega na wstrzyknięciu substancji bezpośrednio do guza. Guz znika, ale również w organizmie rozwija się swoista odpowiedź immunologiczna ukierunkowana na przerzuty nowotworowe, które mogą powstać. Ze szczepionkami terapeutycznymi jest jednak pewien problem. One fantastycznie wzbudzają układ immunologiczny człowieka i kierują odpowiedź immunologiczną na dany nowotwór. Jednak w przypadku guzów, które już się uformowały, ta cała armia komórek odpornościowych zostaje niszczona wewnątrz guza, o czym mówiłem wcześniej. Dlatego próbuje się łączyć te leki z ostatnich kilku lat, które przełamują immunosupresję lokalną w guzie ze szczepionkami. Dla szczepionek terapeutycznych najlepszy jest scenariusz, kiedy podawane są pacjentom z usuniętymi już guzami. Wtedy szczepionka może stać się leczeniem uzupełniającym chirurgię i podtrzymać ten efekt. I rzeczywiście w takiej sytuacji szczepionka przez długi czas potrafi utrzymać w ryzach komórki nowotworowe, które czekają w organizmie człowieka na odpowiednie warunki aby formować guzy. Dotychczas opracowane szczepionki profilaktyczne nie są bezpośrednio ukierunkowane na komórki nowotworowe, a na wirusy, które po infekcji mogą doprowadzić do powstania raka. Dotychczas mamy dwie takie szczepionki. Jedna skierowana jest na wirusa brodawczaka (HPV), który może stać się powodem raka szyjki macicy. Druga na wirusa zapalenia wątroby typu C (HCV). Nawet u połowy chorych zainfekowanych HCV może dojść do pierwotnego raka wątroby. Jest to szczególny problem w Chinach i nie tylko.
Pan z zespołem pracuje nad szczepionką profilaktyczną na czerniaka.
Tak. Zakończyliśmy już badania eksperymentalne na zwierzętach i obecnie zamierzamy opracować szczepionkę dla ludzi. W takich przypadkach trzeba jednak przełamać wiele barier, co obserwowaliśmy na przykładzie szczepionki na HPV. Zanim weszła do użytku bardzo długo trwały badania. Długo również trwało przekonanie społeczeństwa, że szczepionka przynosi zysk terapeutyczny w przyszłości, czyli potrafi zapobiec rakowi. W czerniaku na pewno szczepionka znajdzie zastosowanie w rodzinach, w których nowotwór ten występuje dziedzicznie, u ludzi przebywających na obszarach o silnym nasłonecznieniu, choć promienie UV są odpowiedzialne za ok. 40 procent przypadków czerniaka. Jednak istnieją polimorfizmy pewnych genów predysponujących do rozwoju czerniaka. Jeżeli takie polimorfizmy rozpoznamy u danej osoby, wtedy szczepionkę można będzie zastosować. W każdym razie tak jak czerniak jest liderem, jeżeli chodzi o odkrycia nowych terapii, to mamy nadzieję, że stanie się również liderem w zakresie szczepionek profilaktycznych.
Z jakiego powodu to czerniak stał się impulsem do wynalezienia wielu nowych terapii również przeciwko innym rodzajom raka? Jaki jest mechanizm?
Czerniak jest nowotworem, który określa się jako immunogenny, czyli, jeżeli on się rozwija, to jednocześnie stymuluje układ odpornościowy, który próbuje się sam przed nim bronić. Zmiana pierwotna, która powstaje na skórze rośnie, z czasem może zniknąć, co ma miejsce u 10 procent chorych. Jednak po jakimś czasie, może się ujawnić w formie przerzutów. To stało się wskazówką do tego, że poprzez modulacje układu odpornościowego, popularnie określane immunoterapią można ten nowotwór zwalczyć. Kiedyś uważano, że niektóre nowotwory na przykład rak płuca, nie są immunogenne i immunoterapia będzie bez efektu. Jednak ostatnie badania wykazały, że u części chorych na raka płuca, nowotwór również może być immunologicznie czynny i poprzez modulację układu immunologicznego można go zwalczyć. Do tej grupy należy również, jak wspomniałem rak nerki. Nie wszystkie nowotwory poddają się tej konkretnej immunoterapii .Jednak to jest wiedza na dziś, ale właściwie bez przerwy poznajemy nowe mechanizmy interakcji między człowiekiem i rakiem, co w przyszłości na pewno przełoży się na innowacyjne terapie.
Czy właśnie w czerniaku immunoterapia przynosi największe korzyści chorym?
Tak, jednak dzieje się tak dlatego, że tu badania kliniczne rozpoczęto najwcześniej. Kolejnym jest rak nerki i w przypadku tego nowotworu immunoterapia przynosi lepsze efekty niż dotychczasowe terapie ukierunkowane molekularnie. Na przykład w raku pęcherza moczowego nie było żadnej metody leczenia poza podawaniem bezpośrednio do pęcherza prątków gruźlicy, które aktywowały układ odpornościowy i przez to wydłużały życie chorych. W tym typie nowotworu okazało się również, że te same leki immunologiczne są efektywne. Lista się więc rozszerza, ale oczywiście, jak powiedziałem ten mechanizm immunologiczny nie dotyczy wszystkich chorych na raka. Na przykład w przypadku raka piersi jedynie kilka procent chorych odpowiada na tę terapię. Nie ma więc takich leków, które działały by u wszystkich chorych na dany nowotwór. Jednym z powodów jest heterogenność raka, to znaczy jego różnorodność, która determinowana jest m.in. przez indywidualność genomu człowieka. Nowotwór bowiem powstaje jako swego rodzaju pasożyt w oparciu o genom człowieka, nie zostaje przyniesiony z zewnątrz, choć oczywiście czynniki środowiskowe mogą mieć wpływ na jego rozwój.
W programie znalazła się także sesja plakatowa przeznaczona dla prezentacji wyników badań młodych naukowców w tym lekarzy. Jaki jest jej cel ?
Chcemy prezentacjami odkryć i wynalazków młodych adeptów zainteresować inwestorów. Ostatnio pojawiło się wiele różnych funduszy inwestycyjnych, wspieranych również ze środków publicznych czy europejskich poszukujących innowacyjnych projektów medycznych, które można by komercjalizować. W Narodowym Centrum Badań i Rozwoju uruchomiono program Bridge zasilany dużymi sumami na rozwój badań onkologicznych. Fundusze te w części wykorzystują także zasoby prywatne. W związku z tym chcemy je zainteresować wynalazkami młodych ludzi, którzy właśnie podczas sesji plakatowej zaprezentują swoje pomysły. To jest bardzo ważna część tej konferencji. Obecnie funduszy jest wiele i dysponują one znacznymi środkami przeznaczonymi na komercjalizację. Brakuje jednak w polskiej onkologii oryginalnych i innowacyjnych projektów. Nie tylko w onkologii zauważana jest większa podaż funduszy niż popyt na nie. Dlatego chcemy pomóc młodym badaczom w komercjalizacji swoich wynalazków a inwestorom w wybraniu tych najbardziej obiecujących.
Które z prezentacji podczas konferencji przybliżą przełomowe odkrycia i terapie?
Mechanizmy nowotworzenia oraz rozwoju raka to wiodące tematy tej konferencji. Zaplanowano też sesje kliniczne, podczas których zostaną przedstawione ostatnie wyniki badań klinicznych dotyczących leków już obecnych na rynku. Znanym jest fakt, że wyniki badań klinicznych, które prowadzone są wg. swoistych wymogów i zasad to jedna rzecz, a codzienna praktyka kliniczna w tzw. warunkach rzeczywistych wymaga dyskusji praktyków. Do badań klinicznych są włączani chorzy, którzy spełniają ściśle określone kryteria. Natomiast chorzy, którzy zgłaszają się do gabinetów lekarskich i szpitali nie są selekcjonowani. Dlatego podczas konferencji naukowcy zarówno polscy jak i zagraniczni zaprezentują własne obserwacje z życia, jak leki te sprawdzają się w codziennej praktyce onkologicznej. Ta część konferencji będzie dotyczyła nie tylko czerniaka, ale również raka nerki, płuca czy przewodu pokarmowego. Udało nam się zaprosić kilku wybitnych specjalistów z różnych krajów. Wykład otwarcia poprowadzi prof. Cassian Yee z MD Anderson Cancer Center, Huston, USA, który powie o terapii czerniaka oraz o metodach, które modelować mogą immunoterapię. Zaproszeni są również polscy naukowcy-lekarze pracujący za granicą, zajmujący wysokie pozycje na uczelniach, czy w instytutach, którzy w tych krajach należą do liderów w onkologii. Na przykład prof. Paweł Kaliński, Andrzej Jakubowiak, Waldemar Priebe, wynalazca wielu cząsteczek przeznaczonych do terapii ukierunkowanej raka, prof. Theresa Whiteside, która szkoli wielu młodych naukowców z Polski w dziedzinie immunologii nowotworów, odkrywczyni egzosomów wydzielanych przez różne typy komórek, które stanowią tzw. mediatory informacji przekazywanych innym komórkom, co reguluje układ immunologiczny.
