Co z niewykorzystanymi psychotropami i lekami odurzającymi? Jest luka prawna…

Co należy zrobić środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi, które pacjent wykupi, ale nie wykorzysta? Nie ma szczegółowych przepisów, które by to regulowały. Nierzadko trafiają więc do koszy na śmieci, a stąd już prosta droga, by znalazły się w niepowołanych rękach.

• Procedury dotyczące utylizacji przez apteki leków psychotropowych i odurzających, w tym suszu konopnego, których apteka nie sprzedała, są jasne i ściśle regulowane przez przepisy
• Wyzwaniem jest sytuacja, gdy pacjent, któremu wydano na receptę takie leki, chciałby je zwrócić do apteki z powodu upływu terminu ich przydatności do użycia
• Właściwą procedurą postępowania z niezużytymi lekami jest przekazanie ich, w tym również tych zawierających środki narkotyczne, do apteki. Teoretycznie, bo… apteka ich przyjąć nie może
• Dlaczego teoretycznie? Ponieważ do wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego apteka może zgłosić tylko produkty, dla których posiada dokumenty zakupu – podkreśla Marian Witkowski, prezes ORA w Warszawie

Utylizacja potencjalnych narkotyków

Utylizacja środków odurzających czy substancji psychotropowych w aptece odbywa się dwiema ścieżkami. Pierwsza dotyczy wszelkich podobnych substancji czy zawierających je produktów leczniczych, którym upłynął termin przydatności, są zepsute lub sfałszowane, a apteka ma je na swoim stanie. Tutaj sprawa jest w miarę prosta, choć procedura skomplikowana i ściśle regulowana przez przepisy. Sposób ich utylizacji doprecyzowuje rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie warunków i trybu postępowania z takimi środkami.

– Procedury dotyczące utylizacji przez apteki leków psychotropowych i odurzających, w tym suszu konopnego, których apteka nie sprzedała, są bardzo jasne. Farmaceuta musi w takim wypadku poinformować wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego. Leki są zabezpieczane pod kontrolą inspektora. Potem farmaceuta przekazuje je do wyspecjalizowanych firm zajmujących się ich utylizacją – wyjaśnia dr n. farm. Mikołaj Konstanty, wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.

Fentanyl szybko uzależnia i… zabijaFentanyl to lek z grupy opioidowych leków przeciwbólowych. Znajduje się najwyżej na tzw. drabinie analgetycznej, służącej do określania schematu stosowania leków przeciwbólowych. Używa się go wyłącznie do zwalczania bólu nowotworowego, u pacjentów paliatywnych oraz w intensywnej terapii do wprowadzania pacjentów w ciężkim stanie w tzw. śpiączkę farmakologiczną.

Natomiast większym wyzwaniem pozostaje sytuacja, gdy pacjent, któremu wydano na receptę takie leki, chciałby je zwrócić do apteki z powodu upływu terminu ich przydatności do użycia. Nietrudno wyobrazić sobie także sytuację, że przepisana na receptę marihuana medyczna czy też morfina lub inny opioid na łagodzenie bólu onkologicznego z różnych powodów nie zostaną wykorzystane. Może do tego dojść chociażby z powodu działań ubocznych lub zaniku przyczyny stosowania określonych substancji. Co zrobić w takim razie, by leki narkotyczne nie dostały się w niepowołane ręce?

– Czasem takie leki zostają przy stoliku pacjenta, gdy umiera. Są to na przykład plastry przeciwbólowe, tabletki lub roztwory morfiny czy susz konopny. Tak naprawdę nie mamy żadnych procedur ich utylizacji i nikt tego nie kontroluje – przyznaje wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.

Zwrot niewykorzystanych leków do apteki

– Jedyną właściwą procedurą postępowania z niezużytymi lekami, np. przeterminowanymi bądź po zmarłym pacjencie, jest przekazanie ich, w tym również tych zawierających środki narkotyczne, do apteki, która wyposażona jest w specjalnie do tego przeznaczone pojemniki – informuje Serwis Zdrowie w odpowiedzi na pytania dotyczące postępowania z takimi substancjami podkom. Wioletta Szubska z Wydziału Prasowo-Informacyjnego Biura Komunikacji Społecznej Komendy Głównej Policji.

Dlatego też preparaty lecznicze, których pacjenci się pozbywają (te otwarte i nieotwarte, przeterminowane i nieprzeterminowane, leki nabywane bez recepty i te przepisywane na specjalne recepty, bo są preparatami narkotycznymi) trafiają najczęściej do specjalnego kosza na leki przeterminowane, który znajduje się w aptece, choć nie każdej.

– Innej regulacji w tym zakresie nie ma – zauważa mgr farm. Marian Witkowski, prezes Okręgowej Rady Aptecznej w Warszawie.

Jednocześnie podkreśla, że teoretycznie pacjent mógłby zwrócić się do apteki, by przyjęła i przekazała do utylizacji środki odurzające lub leki psychotropowe. Apteka jednak nie może tego zrobić. Dlaczego?

– Ponieważ do wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego apteka może zgłosić tylko produkty, dla których posiada dokumenty zakupu – podkreśla prezes ORA.

Tutaj istnieje luka, która od lat czeka na uregulowanie prawne. Trzeba by ją zlikwidować poprzez wprowadzenie stosownego zapisu w rozporządzeniu ministra zdrowia dotyczącym warunków i trybu postępowania z takimi preparatami.

Opioidofobia – nie stygmatyzujmy pacjentówW ostatnich tygodniach opublikowano wiele artykułów poświęconych fentanylowi – jednemu z opioidów, którego stosowanie poza wskazaniami medycznymi stało się poważnym problemem w USA. Czy podobnie jest w Polsce? Jak przekonuje dr hab. Jarosław Woroń, te publikacje zawierają dużo przekłamań i nieprawdy.

Potrzebna jest pilna regulacja

– Sytuacja ta wymaga pilnego uregulowania, tak by apteka środki, które pacjent przynosi do apteki, mogła zabezpieczyć i przekazać do utylizacji jako lek pacjenta – podsumowuje prezes Witkowski.

Podkom. Szubska zwraca uwagę, że wtórny obrót lekami w Polsce jest zabroniony (wymagane jest zezwolenie) zgodnie z zapisami ustawy o Prawie farmaceutycznym. Natomiast w przypadku leków zawierających substancje odurzające obrót nimi jest regulowany również przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Pojemnik z czerwonym napisem „leki przeterminowane” jest charakterystyczny i stoi zazwyczaj tuż przy wejściu do apteki. Ma też specjalne zamknięcie uniemożliwiające sięgnięcie do jego wnętrza.

– Jeżeli ten kosz jest przepełniony, a zdarza się to nierzadko, to osobę, która chciałaby wyrzucić do niego preparaty, farmaceuta musi odesłać do innej apteki. Można przewidzieć, co w takim wypadku się z nimi dzieje… Lądują w zwykłych, otwartych kosztach, bo pacjentom nie chce się szukać innych aptek je posiadających, a miasto nie zapewnia wszystkim aptekom tych koszy – zauważa mgr Witkowski.

Apteka, która chce wystawić pojemnik na leki przeterminowane – bo nie ma tutaj żadnego obowiązku – przesyła wniosek do organu zajmującego się na danym terenie gospodarką odpadami. Z tego kosza zabierane są one przez wykonawcę wyłonionego w przetargu.

– Wykonawca nie tylko opróżnia pojemniki na wyrzucone leki, ale także odpowiada za ich dalszy transport do instalacji termicznego przetwarzania odpadów. Zgodnie z przepisami (ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach oraz rozporządzenie ministra klimatu i środowiska z 26 listopada 2021 r. w sprawie unieszkodliwiana oraz magazynowania odpadów medycznych i odpadów weterynaryjnych) wszystkie przeterminowane leki muszą zostać poddane spaleniu właśnie w takiej instalacji – przekazał Serwisowi Zdrowie Jakub Leduchowski, rzecznik prasowy urzędu m.st. Warszawy.

Dilerzy fentanylu z Żuromina w rękach policjiPolicjanci z Komendy Wojewódzkiej w Radomiu wraz z mundurowymi z Żuromina zatrzymali dwóch mężczyzn podejrzanych o udział w nielegalnym obrocie fentanylem. Obaj zostali tymczasowo aresztowani – grozi im do dwunastu lat więzienia.  

Jeśli chodzi o samą utylizację tych substancji, to podlega ona regulacjom ustawy o odpadach i wydanego na jej podstawie rozporządzenia ministra klimatu w sprawie katalogu odpadów.

– Zgodnie z regulacjami leki (również te zawierające w składzie substancje kontrolowane) należy zaliczyć do odpadów komunalnych – są to odpady powstające w gospodarstwach domowych i jako odpady wydzielone selektywnie z frakcji odpadów komunalnych klasyfikowane są pod kodem 20 01 31 (leki cytotoksyczne i cytostatyczne – red.) oraz 20 01 32 (leki inne niż wymienione w 20 01 31 – red.) – wyjaśnia Mateusz Klimczak z biura Głównego Inspektora Farmaceutycznego.