Efekt edukacji i współpracy – coraz mniej samobójstw

Widać już znaczące efekty akcji edukacyjnych i prewencyjnych prowadzonych m.in. przez Biuro ds. Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym, policję, resorty zdrowia, sprawiedliwości oraz edukacji a także media – odnotowano po raz pierwszy od 10 lat największy spadek samobójstw wśród dzieci i młodzieży.

• Biuro ds. Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym podczas konferencji prasowej przedstawiło najnowsze dane dotyczące samobójstw i prób samobójczych w Polsce w 2024 roku we wszystkich grupach wiekowych
• Eksperci omówili też działania podejmowane w Polsce w obszarze zapobiegania zachowaniom samobójczym oraz wpływ Krajowego Programu Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym i podkreślili efekt współpracy międzyresortowej i międzyinstytucjonalnej
• Paulina Piechna-Więckiewicz przypomniała zacieśniające się działania międzyresortowe, podkreśliła również znaczenie konsultacji eksperckiej podczas przygotowywania dokumentów edukacyjno-poradniczych dla nauczycieli i psychologów szkolnych w obszarze zapobiegania i reagowania w  kryzysie samobójczym dzieci i młodzieży
• Efektem wdrażanych systemowo zmian jest największy spadek samobójstw wśród dzieci i młodzieży od 10 lat. Jak wynika z raportu „Samobójstwa i próby samobójcze w Polsce w latach 2020–2024 na podstawie danych KGP”, w 2024 r. odnotowano o 7,4 proc. samobójstw mniej niż w rok wcześniej

Paulina Piechna-Więckiewicz, podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej, podczas konferencji przypomniała, że to, co przyświecało działaniom obecnego rządu, a zwłaszcza resortom zdrowia i edukacji, było postawienie wsród priorytetów oświatowych w roku szkolnym 2024/2025 zdrowia psychicznego uczniów i uczennic.

Współdziałanie na polu międzyresortowym 

– Nadal podkreślamy wagę tych kwestii. Myślę, że kluczowa – oprócz działań, które były wcześniej podejmowane w MZ i MEN – była kwestia współpracy międzyresortowej. Zwracali na to uwagę eksperci zdrowia psychicznego, a także Najwyższa Izba Kontroli. Dlatego jednym z najważniejszych jej wniosków i zaleceń była własnie kwestia współdziałania na polu systemowym. Do tej pory takiej współpracy właściwie nie było, przez co pewne zmiany, nawet najprostsze, nie były wprowadzane i realizowane – wskazywała wiceminister.

Dzieci cierpią i popełniają samobójstwa – system jest niewydolnyZwiększa się liczba dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi, codziennie w Polsce niemal sześcioro młodych ludzi próbuje popełnić samobójstwo, system pomocy jest niewydolny, systemy wsparcia są nieskuteczne, a przygotowanie i wdrożenie reformy leczenia psychiatrycznego dzieci leży na łopatkach – raport NIK jest miażdżący. – Zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiedniej opieki jest dla nas priorytetem – zapewniją przedstawiciele resortu zdrowia.

Dlatego kiedy zostałam powołana na funkcję podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej i chwilę potem na pełnomocniczkę pani minister Barbary Nowackiej do spraw zdrowia psychicznego uczniów i uczennic, od razu weszliśmy w dialog z Ministerstwem Zdrowia. Zgłosiłam się także do Rady do spraw Zdrowia Psychicznego, której przewodniczy minister Wojciech Konieczny, dołączył do nas także zespół zajmujący się przeciwdziałaniem samobójstwom. I ta ścisła współpraca  jest czymś, czego brakowało w systemie. Teraz luka zostaje wypełniona – podkreśliła podsekretarz stanu.

Zacieśniamy i rozszerzamy współpracę oraz konsultujemy zalecenia z ekspertami

Jak dalej mówiła Paulina Piechna-Więckiewicz, współpraca międzyresortowa zacieśnia się i rozszerza na kolejne ministerstwa. – Na przykład minister cyfryzacji Michał Gramatyka ogłosił, że do przygotowywanego właśnie projektu ustawy związanego m.in. z dostępem młodych ludzi do treści pornograficznych rozważane będzie wprowadzenie definicji patostreamingu i w tym zakresie też będzie wymagana współpraca m.in. Ministerstwa Edukacji. Więc staramy się działać wspólnie przy każdej okazji, która dotyczy dobrostanu uczniów i uczennic.

Podsekretarz stanu zwróciła uwagę, że zostały opracowane standardy postępowania dla nauczycieli specjalistów i dla nauczycieli: przekazywanie wiedzy w skróconej formie, „w pigułce”, i w formie rozszerzonej. Znajdują się tam zalecenia, jak stosować profilaktykę zdalną, jak pracować z osobami zagrożonymi kryzysem samobójczym, co robić, gdy dochodzi do samobójstwa, czyli jak ma wyglądać postwencja. Praca nad dokumentem była na każdym kroku konsultowana z psychologami czy suicydologami, w tym z Ogólnopolskim Związkiem Zawodowym Psychologów, z Polskim Towarzystwem Psychologicznym, z konsultant krajową ds. psychiatrii dzieci i młodzieży dr Aleksandrą Lewandowską i z pracownikami merytorycznymi MEN. Są przewidziane szkolenia dla nauczycieli w tym zakresie.

Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży – wreszcie mówimy o nim więcejPodczas ostatnich trzech lat ponaddwukrotnie wzrosła liczba dzieci i młodzieży z problemami psychicznymi. Dlaczego? – Ponieważ nasze państwo zaniedbało profilaktykę – mówiła dr Aleksandra Lewandowska. Czy przedmiot edukacja zdrowotna, który od przyszłego roku trafi do szkół, pomoże najmłodszym zadbać o zdrowie psychiczne? O tym eksperci rozmawiali podczas Wizji Zdrowia. 

Jak powinna wyglądać praca psychologa w szkole

– Do szkół wysłaliśmy także drugi, w pełni konsultowany dokument dotyczący kodeksu dobrych praktyk, standardów tego, jak powinna wyglądać praca psychologa w szkole, jego relacje z dyrektorami oraz ogólnie organizacja jego pracy. Zawiera także konkretne przykłady, jak można wykorzystać kompetencje psychologa tak, żeby każdy uczeń i uczennica otrzymalni realne wsparcie – poinformowała Paulina Piechna-Więckiewicz.

Obydwa dokumenty, dla nauczycieli i psychologów, zostaną poddane ewaluacji i za pół roku zawarte w nich rekomendacje będą mogły przełożyć się na rozwiązania prawne, czyli zapisanie „na sztywno” w naszych dokumentach czy rozporządzeniach czy ustawach.

– Będziemy też przygotowywać zmiany dotyczące mediacji szkolnych czy tutoringu. Chcemy wykorzystywać wszystkie instrumenty, które po prostu pozwolą nam zmienić klimat polskiej szkoły i uczynić ją bardziej otwartą i bezpieczną – podsumowała wiceminister.

W 2024 r. odnotowano o 7,4 proc. samobójstw mniej niż rok wcześniej

Podczas konferencji wiceprezes Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego dr Halszka Witkowska przedstawiła wyniki raportu „Samobójstwa i próby samobójcze w Polsce w latach 2020–2024 na podstawie danych KGP”. Wynika z niego, że w 2024 r. 4845 osób odebrało sobie życie – 4088 mężczyzn i 757 kobiet. W porównaniu z 2023 r. to mniej o 388 samobójstw, czyli o 7,4 proc.

W grupie wiekowej poniżej 19 lat samobójstwo popełniło 127 osób, w tym 72 chłopców i 55 dziewcząt. To mniej o 12,4 proc. samobójstw w stosunku do 2023 r. (145), a w stosunku do 2022 r., gdy nastąpił szczyt samobójstw, mniej o 18,6 proc. (156).

– To największy spadek od 10 lat. To ogromy sukces osób zaangażowanych w pracę z osobami w kryzysie – powiedziała Halszka Witkowska.

Kryzys psychiczny u dzieci i młodzieży – jak go rozpoznać i gdzie szukać pomocy? ►Zwiększa się liczba dzieci i młodzieży objętych pomocą psychologiczną i psychiatryczną – w 2023 r. takie wsparcie otrzymało aż ponad 279 tys. młodych osób. O tym, jak rozpoznać kryzys psychiczny u dziecka i odpowiednio reagować, opowiada dr n. med. Aleksandra Lewandowska, konsultant krajowa w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży.

Jej zdaniem za spadek liczby samobójstw odpowiada rozwijający się system profilaktyki, np. nowy model psychiatrii dzieci i młodzieży oraz KPZZS, a także bardziej dostępna pierwsza pomoc emocjonalna, rosnąca świadomość w społeczeństwie oraz zmniejszające się negatywne skutki pandemii COVID-19.

W grupie wiekowej mężczyzn i kobiet w wieku 19–64 lata odnotowano 3714 samobójstw, w tym 3211 wśród mężczyzn i 503 wśród kobiet. To mniej o 8,9 proc. w porównaniu z 2023 r.

W grupie wiekowej powyżej 65. roku życia życie odebrało sobie 996 osób, w tym 797 mężczyzn i 199 kobiet. W 2023 r. było to 1008 samobójstw – 814 wśród mężczyzn i 194 wśród kobiet.

Więcej prób samobójczych

Podczas gdy liczba samobójstw w ubiegłym roku spadła, z danych zawartych w raporcie wynika, że wzrosła liczba odnotowanych prób samobójczych. W odniesieniu do całej populacji to 10 154 próby (wzrost o 5,9 proc. w stosunku do roku 2023). W tym 5402 podjęte przez mężczyzn i 4752 podjęte przez kobiety.

W grupie wiekowej poniżej 19 lat odnotowano 2054 próby samobójcze, w tym 455 podjętych przez chłopców i 1599 przez dziewczęta. W stosunku do roku 2023 to więcej o 3 proc.

Ekspertka zwróciła uwagę na wysoką liczbę prób samobójczych wśród dziewcząt. W latach 2020–2023 wzrost to 315 proc., a wśród chłopców w analogicznym okresie – 178 proc. Zaznaczyła, że wzrost liczby odnotowanych prób samobójczych może wynikać z większej ich zgłaszalności. – Nauczyciele, rodzice nie boją się zareagować. Więcej jest zgłoszeń w internecie. Jesteśmy bardziej czujni jako otoczenie – dodała dr Halszka Witkowska.

Współpraca – inaczej nie pomożemy dzieciom i młodzieży ►W psychiatrii dziecięco-młodzieżowej konieczna jest współpraca międzyresortowa, a także odpowiednia nowelizacja aktów prawnych – eksperci podczas Priorities and Challenges in Polish and European Drug Policy 2024 przyznali, że bez tego nie da się poprawić zdrowia psychicznego niepełnoletnich.

W konferencji udział wzięli:

• Wojciech Konieczny – sekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia,
• Paulina Piechna-Więckiewicz – podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej,
• prof. dr hab. Marek Konopczyński – pełnomocnik ministra sprawiedliwości do spraw nieletnich,
• nadinsp. dr Tomasz Michułka – zastępca komendanta głównego policji ds. kryminalnych,
• Anna Gil – kierownik Biura ds. Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym,
• dr Halszka Witkowska – lider merytoryczny trzech zadań KPZZS.