Jakość, zdarzenia niepożądane i diagnosta

Usystematyzowanie kwestii związanych ze zdarzeniami niepożądanymi jest ważne dla bezpieczeństwa pacjentów – mówi o tym Monika Pintal-Ślimak, prezes Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych i ekspert Koalicji na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali.

Jakie są trudności związane z ustawą o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta?
– Ustawa, która została uchwalona 16 czerwca 2023 r., wprowadziła ważne zmiany dla polityki zdrowotnej w obszarze jakości. Istotna część regulacji dotyczy nowych obowiązków podmiotów prowadzących działalność leczniczą. Wśród najważniejszych zmian znalazł się m.in. wymóg obligatoryjnej autoryzacji jako warunku finansowania z Narodowego Funduszu Zdrowia. Aby ją uzyskać, konieczne jest spełnienie warunków realizacji świadczeń zdrowotnych oraz prowadzenie wewnętrznego systemu zarządzania jakością i bezpieczeństwem. Warto przypomnieć, że podmioty wykonujące działalność leczniczą, które mają umowę o udzielanie świadczeń ze środków publicznych, są zobowiązane do utworzenia takiego systemu do 30 czerwca 2024 r. W pracach nad projektem ustawy o jakości w opiece zdrowotnej proponowaliśmy, by w skład powoływanej na sześcioletnią kadencję Rady Akredytacyjnej, której kompetencją jest opracowywanie standardów akredytacyjnych, wchodzili przedstawiciele wszystkich samorządów zawodów medycznych. W rządowym projekcie ustawy było to trzech przedstawicieli wykonujących zawody medyczne spośród kandydatów zgłoszonych przez samorządy zawodowe zawodów medycznych. W głosowaniu podczas posiedzenia komisji nasza poprawka niestety nie zyskała akceptacji.

W jaki sposób wskaźniki jakości w opiece zdrowotnej mogą przyczynić się do podniesienia standardów opieki nad pacjentami oraz efektywności systemu zdrowotnego?
– Należy podkreślić, że ustawa wprowadziła wskaźniki jakości w trzech obszarach, to jest klinicznym, konsumenckim oraz zarządczym, a za opracowanie i przedstawianie rekomendacji w zakresie wdrożenia wskaźników jakości opieki zdrowotnej odpowiedzialny jest powołany 4 września 2023 r. przez ministra zdrowia zespół. Wskaźniki umożliwią pewną parametryzację i pomiar poszczególnych czynników, które będą uznane za istotne dla standardów opieki nad pacjentami oraz efektywności systemu zdrowotnego. Dzięki temu możliwe będzie nie tylko monitorowanie, ale także porównywanie i ocena efektywności finansowanych świadczeń opieki zdrowotnej zarówno w zakresie efektów leczniczych, opinii pacjentów o organizacji procesu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej oraz efektywnego wykorzystania zasobów i wdrażania systemów zarządzania.

Jakie pani prezes zna dobre praktyki związane z zapewnieniem pacjentom bezpieczeństwa, które można by było wprowadzić w Polsce?
– W kontekście zapewnienia pacjentom większego bezpieczeństwa rekomendujemy wprowadzenie do systemu prawnego pojęcia porady diagnostycznej jako świadczenia medycznego bezpośrednio wpływającego na wzrost jakości procesu diagnostyczno-terapeutycznego. Porada ta powinna być udzielana przez specjalistów diagnostyki laboratoryjnej i stanowiłaby, w opinii Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych, olbrzymie wsparcie dla lekarza i dla pacjenta. Chcielibyśmy, żeby porady diagnostycznej udzielali przede wszystkim diagności ze specjalizacją, bo to oni mają największą wiedzę w danej specjalizacji. Wdrożenie porady stanowiłoby olbrzymią pomoc dla lekarza i dla pacjenta. Diagnosta laboratoryjny w przypadku pojawienia się na przykład niepokojących wyników mógłby dodatkowo zlecić badania bez konieczności czekania na zlecenie lekarskie. Diagnosta mógłby udzielać takiej porady pacjentowi, który ma wykonywane badania w trybie ambulatoryjnym, jak również mógłby pomagać lekarzowi poprzez udział w zespołach terapeutycznych, które są organizowane w szpitalu. Chcemy być wsparciem dla lekarza i partnerem w procesie diagnozy i leczenia. Takie rozwiązanie to przykład, jak efektywnie możemy wykorzystać szeroką wiedzę diagnostów, zdobytą na studiach medycznych i w ramach kształcenia podyplomowego. Jestem przekonana, że to zdecydowanie skróci ścieżkę diagnostyczną pacjentów, zwłaszcza tych ambulatoryjnych, skazanych obecnie na wizyty u lekarza w celu uzyskania skierowania na badania, interpretacji wyników, ewentualnie kolejnego skierowania w celu poszerzenia diagnostyki. Podkreślenia wymaga, że diagności laboratoryjni wnoszą istotny wkład we współpracę z przedstawicielami innych zawodów medycznych. Aktywne włączenie diagnostów laboratoryjnych w pracę zespołów multidyscyplinarnych, również z udziałem pacjentów, może przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa pacjenta. Opieka zdrowotna skoncentrowana na pacjencie wymaga zwrócenia uwagi na pracę zespołową. Efektywna współpraca, która potrzebuje doskonałej komunikacji, wyraźnego podziału ról i obowiązków, przyczyni się bez wątpienia – potwierdzają to badania prowadzone na świecie – do poprawy jakości opieki oraz zmniejszenia ryzyka popełnienia błędu. Konieczne jest także wzmocnienie kompetencji, tak by nadążać za coraz większym stopniem złożoności systemu sytemu opieki zdrowotnej i rosnącymi wymaganiami dotyczącymi kwalifikacji personelu medycznego. Dlatego w mojej opinii szczególnie ważne będzie wzmocnienie systemów kształcenia kadr medycznych poprzez uaktualnienie programów edukacyjnych dotyczących bezpieczeństwa pacjenta, m.in. w zakresie minimalizacji wystąpienia infekcji poprzez poprawę kontroli zakażeń. W ramach kształcenia podyplomowego, edukacji medyków w zakresie zasad i koncepcji bezpieczeństwa pacjentów – adaptacja zawodowa, szkolenie umiejętności komunikacji interpersonalnych w zespołach, szkolenie w zakresie postępowania w sytuacjach kryzysowych. Istotne wydaje się wzmocnienie procedur związanych z prawidłową identyfikacją pacjenta.

Jak pani ocenia rolę Koalicji na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali w kontekście poprawy warunków bezpieczeństwa w szpitalach?
– Koalicja na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali, która powstała w 2021 r., ma istotną rolę do spełnienia w zakresie promowania i zachęcania szpitali do korzystania z bezpiecznego sprzętu medycznego. Równie ważne jest stworzenie i przyznawanie certyfikatu „Bezpieczny szpital to bezpieczny pacjent”. To gwarancja wysokich standardów bezpieczeństwa w placówkach. Fakt, że tak wiele publicznych instytucji, samorządów zawodowych, instytutów i towarzystw naukowych objęło projekt patronatem, podkreśla wagę podejmowanych przez koalicję działań. Jest mi niezmiernie miło, że dołączając w styczniu do Rady Ekspertów Koalicji, będę mogła dzielić się wiedzą w zakresie obszarów związanych z medycyną laboratoryjną, bezpieczeństwem i jakością w placówkach medycznych oraz kwestiami zarządzania w systemie ochrony zdrowia.

Jakie standardy z punktu widzenia diagnostów laboratoryjnych są ważne dla zapewnienia bezpieczeństwa personelowi medycznemu i pacjentom?
– Nadanie jakości i bezpieczeństwu w opiece zdrowotnej strategicznego znaczenia w wieloletniej perspektywie, realizowanej poprzez wdrażanie systemów zarządzania jakością w medycznych laboratoriach diagnostycznych. W tym zakresie rekomendujemy uaktualnienie standardów jakości i akredytacyjnych uwzględniających obszar medycyny laboratoryjnej, ale obszar bezpieczeństwa odnosimy także do bezpieczeństwa pacjentów i bezpieczeństwa medyków. Zwracamy też uwagę, że system rejestracji zdarzeń niepożądanych i system kompensacji szkód na pacjencie powinny być możliwie transparentne, a jednocześnie nie mogą paraliżować systemu ochrony zdrowia. Odpowiednie zadbanie o pacjenta, który uległ zdarzeniu niepożądanemu, powinno być podstawowym elementem dobrze funkcjonującego systemu ochrony zdrowia. Z drugiej strony wiele procedur medycznych, w tym związanych z medycyną laboratoryjną, może skutkować powstawaniem takich zdarzeń niepożądanych, które powinny być usystematyzowane. Takie rozwiązania powinny każdorazowo być wypracowywane w drodze szerokiego konsensusu. Dla bezpieczeństwa pacjenta należy stworzyć normy minimalnego zatrudnienia dla wszystkich zawodów medycznych.

Jakie są najważniejsze wyzwania w systemie opieki zdrowotnej w 2024 roku?
– W perspektywie krótkoterminowej Krajowa Rada Diagnostów Laboratoryjnych już w sierpniu 2023 r. przyjęła stanowisko, w którym wskazywała kluczowe rekomendacje, zarówno najważniejsze wyzwania w systemie opieki zdrowotnej, jak i w obszarze dla nas szczególnie istotnym, tj. medycyny laboratoryjnej. Z punktu widzenia samorządów medycznych i systemu opieki zdrowotnej istotne jest dziś przywrócenie respektowania zasad współpracy z parterami społecznymi w ramach procesu legislacyjnego. Wiele projektów aktów prawnych kierowanych było dotychczas przez Ministerstwo Zdrowia do zaopiniowania przez KRDL w terminach, które de facto uniemożliwiały wypracowanie stanowiska przez kolegialny organ samorządu zawodowego, jakim jest rada. Narusza to ustawowe prawo rady do opiniowania projektów aktów prawnych z zakresu ochrony zdrowia. W przypadku bardzo wielu projektów uzasadnienie skrócenia terminu na zajęcie stanowiska miało charakter pozorny i raczej wskazywało na brak właściwej koordynacji prac w resorcie niż faktyczne wystąpienie nagłej i nieprzewidzianej okoliczności. Co jeszcze gorsze, ten permanentny pilny tryb działania stosowany był przez ministerstwo także w stosunku do projektów, przed których wydaniem minister zdrowia zobligowany jest do uprzedniego zasięgnięcia opinii KRDL. Jako samorząd diagnostów w swoich stanowiskach wyrażaliśmy stanowczy sprzeciw wobec naruszania ustawowych zasad oraz dobrych obyczajów we współpracy między ministerstwem a radą. W obszarze medycyny laboratoryjnej wskazujemy na konieczność nowelizacji ustawy o medycynie laboratoryjnej. Dotychczasowy okres obowiązywania ustawy pozwolił na zidentyfikowanie przepisów, które wymagają zmiany oraz zagadnień, które powinny zostać włączone do ustawy. Deklarujemy gotowość podjęcia roboczej współpracy z ministerstwem w wypracowaniu takiego projektu. Istotne dla całego systemu jest również podjęcie prac legislacyjnych dotyczących badań genetycznych oraz uregulowanie kwestii postępowania z materiałem biologicznym, dostępności do wyników badań genomu oraz zgody pacjenta na tego typu badania – tak, by jakość wykonywanych badań była zagwarantowana, a materiał biologiczny oraz informacje o genomie pacjentów nie trafiały w niepożądane ręce. Kolejną rekomendacją jest powołanie zespołu w Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji dotyczącego kontraktacji badań laboratoryjnych mających na celu dalsze szczegółowe raportowanie. Jest to rekomendacja zbieżna z treścią uchwały VI Krajowego Zjazdu Diagnostów Laboratoryjnych, który w zakresie finansowania świadczeń z diagnostyki laboratoryjnej w systemie ochrony zdrowia wskazał na konieczność podjęcia aktywnych działań w celu wyceny badań laboratoryjnych i określenia jednolitych cen, co może stanowić podstawę bezpośredniej kontraktacji badań laboratoryjnych.

Przeczytaj także: „Szpitale potrzebują nowych standardów bezpieczeństwa”.