Satysfakcja z życia u osób chorych na cukrzycę

Publikujemy pracę, w której określono pojęcie satysfakcji z życia osób chorych na cukrzycę oraz czynniki na nią wpływające – wynika z niej, że zadowolenie pacjentów jest zaledwie na poziomie przeciętnym.

Artykuł Doroty Tomczyszyn i Anny Ławnik z Akademii Bialskiej Nauk Stosowanych im. Jana Pawła II w Białej Podlaskiej:
W literaturze przedmiotu satysfakcja z życia łączy się z pojęciami: jakość życia, ocena życia, zadowolenie z życia, dobrostan, dobrobyt, szczęście, a nierzadko te określenia są zamiennie stosowane (Jaracz, 2001, Sirgy, 1998). Pojęcie satysfakcji z życia przysparza wielu trudności, ponieważ określenie to należy do interdyscyplinarnych, wielowymiarowych i wieloznacznych (Walęcka-Matyja, Kurpiel, 2015, Uchmanowicz, Manulik, Lomper, i in., 2019, Pastwa-Wojciechowska, Piechowicz, Bidzan, 2015). Złożoność wynika z faktu, że problematyka ta jest istotna dla naukowców reprezentujących różne dziedziny wiedzy, między innymi medycynę, psychologię, pedagogikę czy socjologię (Mroczkowska, Białkowska, 2014).

Z. Juczyński definiuje satysfakcję z życia jako wynik porównania własnej sytuacji z osobistymi normami. Jeżeli wynik porównania jest zadowalający, to jego skutkiem jest odczucie satysfakcji (Juczyński, 2009). Jeżeli w życiu człowieka istnieje zbyt duża rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami a osiągniętymi rezultatami tych oczekiwań, to poziom jego satysfakcji z życia radykalnie się obniża. W związku z tym satysfakcja z życia rozumiana jest jako ogólna ocena zadowolenia z życia konkretnej jednostki odnoszona do osobistych standardów. Oznacza to, że każdy człowiek posiada indywidualny, unikalny zestaw standardów, kryteriów wpływających na poziom satysfakcji z życia. Poczucie satysfakcji z życia wpływa na większą aktywność w życiu zawodowym i osobistym oraz łatwiejsze pokonywanie trudności życiowych, również tych związanych z chorobą (Jachimowicz, Kostka, 2009, Bendíková, Nemček, Kurková, i in., 2018). K. Jaracz określa satysfakcję z życia jako kryterium jakości życia. Opisuje ją jako świadomy osąd, wynik oceny i wartościowania sfer życia oraz życia jako całości (Jaracz, 2001). Często pojęcie utożsamiane jest z poczuciem szczęścia, a badania satysfakcji z życia są często wykorzystywane w naukach o zdrowiu.

Celem artykułu jest określenie satysfakcji z życia u osób chorujących na cukrzycę w aktualniej literaturze przedmiotu i wynikach opublikowanych badań naukowych.

Czynniki wpływające na satysfakcję z życia
Satysfakcja z życia odnosi się do procesu poznawczego, w którym jednostki oceniają jakość swojego życia na podstawie własnego unikalnego zestawu kryteriów w określonej perspektywie czasu. Na satysfakcję z życia wpływają, na przykład: cechy osobowości, wydarzenia życiowe sprzed kilku lat oraz aktualny nastrój.

W badaniach nad satysfakcją z życia istotną rolę odgrywają normy i wartości, które każdy człowiek ma w swojej świadomości, a które obrazują jego dążenie do określonego celu. Wśród czynników warunkujących osiągnięcie satysfakcji z życia wymienia się niezależne od człowieka oraz te, które zależą od jego aktywności. Czynniki niezależne od podmiotu dzielimy na zewnętrzne, na przykład miejsce urodzenia, i wewnętrzne, to jest stan zdrowia czy temperament (Mądrzycki, 2002, Kurpiel, 2007).

K. Mudyń i K. Pietras wskazują, że satysfakcja z życia jest ściśle związana z wartościami człowieka. Wartości wewnętrzne, takie jak samoakceptacja, poczucie przynależności i wspólnoty, sprawiają, że jednostka angażuje się w działania zmierzające do zaspokojenia ważnych potrzeb psychologicznych takich, jak rozwój, zakorzenienie, kompetencje czy autonomia, a to wpływa korzystnie na poczucie szczęścia i satysfakcji (Mudyń, Pietras, 2007).

W innej klasyfikacji na satysfakcję z życia mają wpływ – zdrowie, praca zawodowa, sytuacja rodzina, przyjaciele, a także stan majątkowy (Jaracz, 2001, Sirgy, 1998, Mudyń, Pietras, 2007).

Satysfakcja z życia wiąże się z satysfakcją z pracy, na którą wpływ ma zarówno środowisko pracy jak i indywidualne cechy danej osoby. Wysoki poziom zadowolenia z życia sprzyja zaangażowaniu w pracę zawodową. Istnieją badania, które potwierdzają związek satysfakcji z życia z efektywnością w pracy (Iaffaldano, Muchinsky, 1985, Judge, Thoresen, Bono, Patton, 2003) czy inaczej efekt pomyślnej realizacji celów zawodowych i osobistych (Thorpe, Loo, 2003).

Stwierdzono pozytywny związek pomiędzy satysfakcją z życia a religijnością będącą ostatecznym celem, w odróżnieniu od religijności będącej jedynie środkiem do innego celu (Mudyń, Pietras, 2007).

Współcześnie często używanym pojęciem jest określenie „dobrostan”, które także łączy się z zagadnieniem satysfakcji z życia. Subiektywne poczucie dobrostanu osoby określają dwa ściśle ze sobą powiązane komponenty – emocjonalny i poznawczy. Sferę poznawczą dobrostanu utożsamia się z satysfakcją z życia. Zdaniem badaczy przy badaniach subiektywnego dobrostanu często zaniedbuje się komponent poznawczy na rzecz eksponowania komponentu afektywnego (Gniadek, Lewko, 2020, Pavot, Diener, Colvin, i in., 1991).

W związku z tym niezwykle ważne wydaje się prowadzenie badań w zakresie komponentu poznawczego dobrostanu rozumianego jako satysfakcja z życia.

Wpływ choroby przewlekłej na życie człowieka
Ze względu na to, że choroba, zwłaszcza przewlekła, wywołuje negatywne skutki w każdej sferze, może być czynnikiem wpływającym na satysfakcję z życia (Jakubowska, Jakubowski, Cipora, 2010).

Choroby przewlekłe w świetle dokumentów Komisji Chorób Przewlekłych przy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO – World Health Organization) to takie zaburzenia lub odchylenia od normy, które charakteryzują się co najmniej jedną z następujących cech: są długotrwałe, spowodowane są nieodwracalnymi zmianami patologicznymi, pozostawiają po sobie inwalidztwo, wymagają specjalistycznego postępowania leczniczego, rehabilitacyjnego i pielęgnacji (IDF DIABETES ATLAS, 2019).

Zazwyczaj choroba przewlekła wywołuje wiele negatywnych konsekwencji w życiu osoby chorej. Można tu wskazać proces obniżenia sprawności w każdej sferze funkcjonowania człowieka. Zmienia się rytm życia ze względu na chorobę, pojawia się konieczność częstych wizyt lekarskich, specjalistycznych zabiegów medycznych, zażywania leków. Zmiany w wyglądzie zewnętrznym wpływają na samopoczucie psychiczne, obniżenie samooceny i satysfakcji z życia. Następuje marginalizacja społeczna osób chorych, która wpływa na zmniejszenie aktywności życiowej. Ubogie jest życie towarzyskie i sposoby spędzania czasu wolnego. Absencje w pracy niekorzystnie wpływają na sytuację ekonomiczną osoby przewlekle chorej. Może wystąpić sytuacja uzależnienia od innej osoby w wykonywaniu czynności samoobsługowych i samopielęgnacyjnych. W efekcie następują zmiany w hierarchii wartości, sensu życia.

Zachorowanie na chorobę przewlekłą, może powodować poważny kryzys nie tylko w życiu jednostki, ale także całej rodziny. Wymaga przystosowania się do nowej rzeczywistości wszystkich członków rodziny, wprowadzenia zmian w dotychczasowym systemie wartości, rytmie życia. Może wywoływać lęk, niepewność, żal i bezsilność (Juczyński, 2009, Kupcewicz, Abramowicz, 2015, Bendíková, Nemček, Kurková, i in., 2018).

Poziom, w jakim pacjent zaakceptuje chorobę, ma istotny wpływ na akceptację procesu leczenia, uznanie ograniczeń, uzależnienia od pomocy innych osób. Wpływa znacząco na poczucie własnej wartości. Zmaganie się chorego z różnymi dolegliwościami przez wiele lat ma konsekwencje poznawcze, emocjonalne i behawioralne. W opiece nad pacjentem z cukrzycą istotne jest poznanie sytuacji chorego i poziomu jego satysfakcji/jakości życia, aby prawidłowo zaplanować działania lecznicze, opiekuńcze, pielęgnacyjne i rehabilitacyjne (Juczyński, 2009, Kupcewicz, Abramowicz, 2015, Bendíková, Nemček, Kurková, i in., 2018).

Cukrzyca jako choroba przewlekła
Chorobą przewlekłą, która spełnia powyższe kryteria, jest cukrzyca (diabetes mellitus – słodkie przeciekanie; z łacińskiego: diabetes – płynący, mellitus – słodki jak miód) (Atkinson, Eisenbarth, 2001).

Cukrzycą nazywamy zespół chorób metabolicznych objawiających się hiperglikemią, która może być wywołana defektem w wydzielaniu lub działaniu insuliny, mogą również występować oba wymienione zjawiska. Długotrwała hiperglikemia może przyczynić się do uszkodzenia, a w konsekwencji do niewydolności różnych narządów, szczególnie: oczu, nerek, układu nerwowego, serca i naczyń krwionośnych (Fiłon, 2019). Cukrzycę uznaje się za chorobę społeczną i cywilizacyjną, która stanowi poważny problem medyczny, rodzinny i ekonomiczny (Januszewicz, Kokot, 2006, Kokoszka, Santorski, 2004, Tatoń, 2000).

Cukrzyca staje się coraz większym wyzwaniem dla współczesnego świata. W ostatnim dwudziestoleciu liczba osób chorujących na cukrzycę potroiła się i niestety stale rośnie. Obecnie na świecie choruje 9,3 proc. ogółu społeczeństwa, co oznacza, że na cukrzycę cierpią 463 miliony ludzi, z tego 222 miliony kobiet i ponad 240 milionów mężczyzn. Przypuszcza się że 25–30 proc. to osoby, u których choroba jeszcze nie została zdiagnozowana. Zgodnie z prognozami w 2030 roku liczba chorych na cukrzycę zwiększy się do 281 milionów kobiet i 296 milionów mężczyzn, zaś w 2045 r. wzrośnie do 342 milionów kobiet i 357 milionów mężczyzn (Rosiek, Kornatowski, Frąckowiak-Maciejewska, i in., 2016, Ławnik, Pańczuk, Kubińska, i in., 2021, Grygiel, Błachnio-Zabielska, 2019). Na świecie co roku z powodu cukrzycy umiera ok. 1,6 mln osób. Zgodnie z danymi populacyjnymi w Polsce na cukrzycę choruje ponad 2 mln ludzi, co stanowi niemal 8 proc. dorosłej populacji (Grygiel, Błachnio-Zabielska, 2019).

Na przełomie dziesięcioleci XX wieku klasyfikacja określająca typy cukrzycy ulegała zmianie. Pierwszym zaakceptowanym podziałem, przyjętym już po odkryciu insuliny, był podział na cukrzycę „młodzieńczą” i „starczą”. Cukrzyca „młodzieńcza” charakteryzowała się burzliwym początkiem, ciężkim przebiegiem, pacjenci cechowali się dużym zapotrzebowaniem na insulinę, a także często popadali w kwasicę ketonową. Osoby, których zachorowanie przypadało na wiek starczy, przechodziły chorobę łagodnie, ich leczenie nie wymagało podaży insuliny, mogło opierać się wyłącznie na diecie i przyjmowaniu leków doustnych. Szybko okazało się, że przyjęty podział był zbyt mocno uproszczony. Kolejną propozycją podziału cukrzycy był podział na cukrzycę: insulinozależną i insulinoniezależną. Niestety, także ten podział okazał się niewłaściwy i dość mylący. Wiele kontrowersji wywołało nazewnictwo typów cukrzycy, nierzadko okazywało się że pacjenci, którzy pierwotnie mieli diagnozowaną cukrzycę insulinoniezależną, w miarę rozwoju choroby musieli rozpocząć przyjmowanie insuliny. Wprowadzona w 1999 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) klasyfikacja, opierająca się w głównej mierze na tej zaproponowanej dwa lata wcześniej przez American Diabetes Association (ADA), uwzględniła znaczenie etiologiczne. Wprowadzony podział cukrzycy był następujący: typ 1 (wcześniej insulinozależny lub młodzieńczy) określał ten rodzaj cukrzycy, który był spowodowany całkowitym niedoborem insuliny. Typ 2 (wcześniej insulinoniezależny lub starczy) określał grupę zaburzeń o wieloczynnikowej, nieznanej etiologii, wywołanej rożnego rodzaju defektami w wydzielaniu insuliny. Trzecią grupę w tej klasyfikacji stanowiły inne specyficzne typy cukrzycy, obejmujące postaci choroby o znanej etiologii oraz wtórne w stosunku do innych schorzeń. Czwartym typem cukrzycy jest cukrzyca rozpoznana u kobiet w czasie ciąży (Skupień, Małecki, 2007, Stanowisko American Diabetes Association, 2017, Stanowisko American Diabetes Association, 2014, Fowler, 2004).

Terapia cukrzycy to proces bardzo złożony, zawierający w sobie działania medyczne, dietetyczne, psychologiczne oraz edukację terapeutyczną. Opracowanie właściwego planu opieki powinno odbywać się we współpracy z pacjentem i być dla niego jak najbardziej optymalne. Należy dążyć do poprawy jakości życia, a tym samym poczucia satysfakcji. Ocena zadowolenia z życia powinna być jednym z elementów rutynowej opieki diabetologicznej, ponieważ dostarcza ważnych informacji na temat problemów, z jakimi zmaga się pacjent w radzeniu sobie z chorobą (Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2021). Na zadowolenie z życia osoby chorej na cukrzycę wpływa akceptacja choroby. Im wyższy stopień akceptacji choroby, tym większe prawdopodobieństwo wyższej oceny jakości życia i zdrowia (Kurpas, Czech, Mroczek, 2012).

Powszechnie wiadomo, że źle leczona cukrzyca prowadzi do wielu trudnych do wyleczenia powikłań. Międzynarodowa Federacja do spraw Cukrzycy określiła, że w ciągu roku koszty leczenia cukrzycy na świecie sięgają 760 miliardów dolarów. Większa część tej kwoty to wydatki na leczenie powikłań. Prawie 35 proc. stanowią absencje chorobowe, renty i inne koszty towarzyszące. IDF szacuje, że w 2030 roku kwoty przeznaczone na leczenie cukrzycy na świecie wzrosną do 825 miliardów, a w 2045 r. do 845 miliardów dolarów (IDF DIABETES ATLAS, 2019, Zasady postępowania w cukrzycy – zalecenia dla lekarzy POZ, 2019).

Edukacja diabetologiczna powinna omawiać zasady zdrowego żywienia w cukrzycy, uświadamiać udział węglowodanów w poszczególnych posiłkach oraz całej diecie. Szczegółowe zalecenia żywieniowe powinny być indywidualne dla danego pacjenta, ponieważ nie istnieje dieta uniwersalna dla wszystkich osób z cukrzycą. Edukacja żywieniowa powinna być prowadzona przez osoby wykształcone w tym kierunku, czyli dietetyka, lekarza, pielęgniarkę, edukatora diabetologicznego. Poza aspektami żywieniowymi pacjent chorujący na cukrzycę powinien prowadzić regularną aktywność fizyczną, unikać palenia tytoniu i spożywania wyrobów alkoholowych, przestrzegać optymalnego czasu snu oraz unikać sytuacji stresowych. Niezwykle istotne w terapii pacjentów diabetologicznych jest utrzymanie prawidłowej masy ciała. W celu uzyskania najkorzystniejszego efektu aktywność fizyczna powinna być podejmowana regularnie, nie rzadziej niż co 2–3 dni, jednak najlepiej codziennie. Prowadzenie zalecanego stylu życia prowadzi do osiągnięcia zakładanego celu terapeutycznego oraz zmniejsza koszty wydatkowane na leczenie powikłań (Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2021, Zasady postępowania w cukrzycy – zalecenia dla lekarzy POZ, 2019, Tatoń, Bernas, Czech, 2020).

Przegląd badań dotyczących satysfakcji z życia osób chorych na cukrzycę
Od dawna dąży się do poprawy życia pacjentów chorych na cukrzycę. W tym zakresie wykonano wiele badań. W procesie badawczym koncentrowano się na narzędziach badających satysfakcję z życia lub kwestionariuszach jakości życia.

E. Jakubowska, K. Jakubowski i E. Cipora w 2009 roku określili poziom satysfakcji z życia pacjentów chorych na cukrzycę, wykorzystując Skalę Satysfakcji z Życia (SWLS) opracowaną przez E. Dienera wg adaptacji Z. Juczyńskiego. Badaniami objęto 50 pacjentów hospitalizowanych z powodu cukrzycy typu 1 i 2 w Oddziale Wewnętrznym Szpitala Specjalistycznego Samodzielnego Zespołu Opieki Zdrowotnej (SP ZOZ) w Sanoku. Okazało się, że zadowolonych z życia diabetyków (74,0 proc.) było o wiele więcej niż niezadowolonych (26,0 proc.). Wśród zadowolonych z życia dominowali mężczyźni (77,8 proc.). Najbardziej zadowolone z życia były osoby w wieku do 59. roku życia (81,8 proc.), a najmniej zadowolone w przedziale wiekowym 60–69 lat (30,0 proc.). W wyniku badań stwierdzono także, że osoby, które oceniały swoją wiedzę na temat cukrzycy jako bardzo dobrą lub dobrą, reprezentowały wyższy poziom SWLS niż osoby ze złym poziomem wiedzy. Wykazano związek pomiędzy SWLS a trudnościami z przygotowaniem i stosowaniem leków przez chorych, poziomem ich wiedzy na temat cukrzycy oraz faktem kontroli w poradni cukrzycowej (Jakubowska, Jakubowski, Cipora, 2010).

W 2014 roku zespół badaczy ocenił poziom satysfakcji z życia dzieci leczonych za pomocą osobistych pomp insulinowych. Badanie zostało przeprowadzone wśród dzieci i młodzieży w wieku od 10 do 18 lat, objęto nim 50 pacjentów leczonych co najmniej 5 lat. Dane zbierano przy użyciu Skali Satysfakcji z Życia (SWLS). Ogólna satysfakcja z życia badanej grupy w większości kształtowała się na poziomie przeciętnym (44 proc. ±0,49), wysoki poziom charakteryzował 35 proc. chorujących. Najwyższy odsetek osób wykazujących wysoki poziom satysfakcji stwierdzono u dzieci chorujących od 5 do 10 lat (22 proc.). Nieco wyższy poziom satysfakcji posiadali chłopcy. Im krótszy okres leczenia z użyciem pompy insulinowej, tym mniejsza satysfakcja z życia pacjentów. Takie czynniki jak płeć, długość leczenia pompami insulinowymi, również wiek i miejsce zamieszkania nie miały istotnego statystycznie wpływu na satysfakcję z życia (Glińska, Binkiewicz, Lewandowska, i in., 2016).

Inne badania dzieci metodą sondażu diagnostycznego przeprowadzono w roku 2017 wśród 102 dzieci chorych na cukrzycę typu 1 leczonych w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Lublinie. Wykorzystano polską wersję kwestionariusza do oceny jakości życia dzieci z cukrzycą Diabetes Quality of Life for Youth (DQOLY) autorstwa Ingersoll i Marrero. Większość dzieci chorych na cukrzycę oceniła jakość swojego życia jako dobrą (52 proc.) i zadawalającą (37,2 proc.), a tylko 10,8 proc. jako niezadowalającą. Wyżej oceniły jakość życia dzieci leczone osobistą pompą insulinową, dłużej chorujące i te, które uczestniczyły w lekcjach WF oraz posiadały dobre wyniki w szkole (Trojanowska, Trojanowska, Stadnicka, i in., 2018).

W 2014 roku wykonano badania jakości życia wśród dwóch grup pacjentów diabetologicznych. Pierwszą grupę stanowiło 50 respondentów leczonych w warunkach ambulatoryjnych, drugą grupę reprezentowało 50 osób hospitalizowanych w Radomsku. Okazało się, że pacjenci leczeni w warunkach ambulatoryjnych wyżej oceniali jakość życia niż pacjenci hospitalizowani (Włodarczyk, Zagier-Koziara, Balkiewicz, i in., 2014).

Badania dotyczące jakości życia osób dorosłych przeprowadzono wśród 101 pacjentów chorych na cukrzycę typu 2, powikłaną miażdżycą tętnic obwodowych (makroangiopatia cukrzycowa) w okresie niedokrwienia II B według klasyfikacji Fontaine’a. Wykorzystano kwestionariusz oceny jakości życia SF-36. Ocena jakości życia chorych zarówno w obszarze psychicznym, jak i fizycznym wypadła gorzej u respondentów leczonych insuliną. Na sferę fizyczną i psychiczną ocenianej jakości życia ujemnie wpływały wiek, alkohol, przebyty zawał serca i uwarunkowania genetyczne. Dodatni wpływ miało posiadanie wykształcenia średniego oraz współmałżonka (Fiodorenko-Dumas, Paprocka- Borowicz, Rabczyński, i in., 2013).

Wybrane elementy psychicznej satysfakcji z życia pacjenta z cukrzycą oceniono, wykorzystując autorski kwestionariusz ankiety. W 2012 roku przebadano 77 osób chorych na cukrzycę typu 2, leczonych ambulatoryjnie w lubelskich poradniach. Porównano grupy leczone pompami insulinowymi i lekami doustnymi. Połowa chorych leczonych insuliną uskarżała się na niskie poczucie własnej wartości przez jakiś czas, a 6,5 proc. przez większość czasu. Natomiast żaden z pacjentów leczonych preparatami doustnymi nie odczuwał braku własnej wartości. Zdenerwowanie, zmęczenie częściej odczuwali chorzy stosujący insulinoterapię. Poczucie energii różniło w istotny sposób grupy pacjentów otrzymujących i nieotrzymujących insuliny na korzyść pacjentów stosujących leki doustne. Podsumowując badania, stwierdzono, że chorzy leczeni za pomocą leków doustnych lepiej znosili trudy dnia codziennego (Dąbrowska, Jurkowska, Nowicki, i in., 2012).

Kolejne badania z wykorzystaniem m.in. Skali Satysfakcji z Życia zrealizowano w 2015 roku na grupie 50 pacjentów chorujących na cukrzycę z województwa kujawsko-pomorskiego. W tych badaniach również potwierdziła się następująca zależność: mężczyźni wykazywali wyższą satysfakcję z życia niż kobiety. Stwierdzono ponadto, że pacjenci, których częściej charakteryzowały zachowania prozdrowotne, mieli lepszy stan zdrowia (Rosiek, Kornatowski, Frąckowiak-Maciejewska, i in., 2016).

M. Gacek i A. Wojtowicz badały satysfakcję z życia, determinanty zachowań żywieniowych wśród kobiet w wieku 40–65 lat chorujących na cukrzycę typu 2 z populacji Krakowa. Badanie przeprowadzono wśród 276 kobiet przy użyciu specjalnie zaprojektowanego kwestionariusza i Skali Satysfakcji z Życia. Wśród kobiet z cukrzycą typu 2 zaobserwowano niedobory żywieniowe, w szczególności niską częstotliwość spożywania zalecanych grup produktów (warzywa, owoce, nasiona strączkowe, zboża pełnoziarniste, produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu oraz orzechy). Wzrost satysfakcji z życia odnotowano u kobiet, u których wzrosła skala racjonalnych wyborów żywieniowych (Gacek, Wojtowicz, 2019).

Badania satysfakcji z życia pacjentów z cukrzycą realizowano także na innych kontynentach, uzyskując interesujące wyniki.

Niższe wyniki satysfakcji z życia otrzymano, badając pacjentów z cukrzycą w Pakistanie. Przeprowadzono badanie przekrojowe wśród 496 pacjentów chorych na cukrzycę w szpitalu w Kaszmirze. Ogólnie 64 proc. badanych pacjentów w Pakistanie zgłaszało niezadowolenie ze swojego życia. Wyższe niezadowolenie z życia charakteryzowało pacjentów z niskim spożyciem pokarmów (Jalil, Usman, Akram, i in., 2020).

W Indiach badacze wykonali eksperyment na 30 pacjentach z cukrzycą typu 2. Przez 4 tygodnie, 5 razy w tygodniu (30–40 minut) pacjenci wykonywali ćwiczenia z zakresu metody Pilatesa. Okazało się, że ćwiczenia na macie miały pozytywny wpływ na poprawę oceny satysfakcji z życia badanych. Pacjenci zauważyli poprawę jakości snu i byli bardziej zadowoleni z życia (Sharma, Kaur, Rani, i in., 2018).

W Zambii zebrano 40 nastolatków z cukrzycą typu 1 w wieku od 16 do 19 lat. Badanych podzielono na grupę eksperymentalną i kontrolną. Wykazano istotny związek między prawidłowo dobranym sposobem leczenia a zadowoleniem z życia wśród młodzieży chorującej na cukrzycę (Malipa, Menon, 2013).

Wnioski
Zaprezentowane badania wskazują, że satysfakcja z życia osób chorych na cukrzycę kształtowała się na poziomie przeciętnym, zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych (z wyjątkiem badań realizowanych w Pakistanie). Ponadto osoby, które wysoko oceniały swoją wiedzę na temat cukrzycy, posiadały wyższy poziom satysfakcji z życia. Pacjenci leczeni w warunkach ambulatoryjnych odczuwali większe zadowolenie z życia niż pacjenci hospitalizowani, ponadto chorzy leczeni za pomocą leków doustnych lepiej znosili trudy dnia codziennego niż korzystający z pomp insulinowych. Wśród zadowolonych z życia dominowali mężczyźni. Badania potwierdziły, że chorzy na cukrzycę aktywni fizycznie, zarówno dzieci jak i dorośli, odczuwali większą satysfakcję z życia.

W związku z tym należy:
– wzbogacić ofertę rehabilitacyjną osób chorujących na cukrzycę o atrakcyjne formy aktywności fizycznej,
– o ile to możliwe, popularyzować ambulatoryjną opiekę nad osobami chorującymi na cukrzycę,
– w procesie leczenia tych osób w szerszym zakresie przekazywać wiedzę na temat cukrzycy i stylu życia sprzyjającego procesowi leczenia choroby,
– badać satysfakcję życia osób chorujących na cukrzycę i jej wpływ na przebieg procesu leczenia.

Wyciągnięte wnioski pokazują, że bardziej zadowoleni z życia są pacjenci świadomi własnej choroby, a także tego, iż oni sami są odpowiedzialni za swój dobrostan i zadowolenie z życia. Są aktywni fizycznie, przez co rzadziej korzystają z leczenia szpitalnego.

Bibliografia:
1. Atkinson, M.A., Eisenbarth, G.S., (2001). Type 1 diabetes: new perspectives on disease pathogenesis and treatment. Lancet, nr 358, 221-229.
2. Bendíková, E., Nemček, D., Kurková, P., i in. (2018). Satisfaction with life scale analyses among healthy people, people with noncommunicable diseases and people with disabilities. Family Medicine and Primary Care Review, nr 20(3), 210-213, doi: 10.5114/fmpcr.2018.76917
3. Bendíková, E., Nemček, D., Kurková, P., i in. (2018). Satisfaction with life scale analyses among healthy people, people with noncommunicable diseases and people with disabilities. Family Medicine and Primary Care Review, nr 20(3), 210-213, doi: https://doi.org/10.5114/ fmpcr.2018.76917
4. Dąbrowska, A., Jurkowska, B., Nowicki, G., i in. (2012). Ocena wybranych elementów psychicznej jakości życia pacjentów leczonych z powodu cukrzycy typu 2. Current Problems of Psychiatry, nr 13(2), 128-133.
5. Fiłon, J. (2019). Cukrzyca – wyzwanie zdrowia publicznego w XXI wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.
6. Fiodorenko-Dumas, Ż., Paprocka-Borowicz, M., Rabczyński, M., i in. (2013). Interakcja czynników ryzyka oraz ocena jakości życia u osób chorych na cukrzycę w zależności od podjętego leczenia. Chirurgia Polska, nr 15(1), 33-45.
7. Fowler, M.J., (2010). Rozpoznawanie, klasyfikacja i leczenie cukrzycy przez zmianę stylu życia. Diabetologia po Dyplomie, nr 7(3), 43-49.
8. Gacek, M., Wojtowicz, A. (2019). Life satisfaction and other determinants of eating behaviours among women aged 40-65 years with type 2 diabetes from the Krakow population. Menopause Review, nr 18(2), 74-84, doi: 10.5114/pm.2019.86832
9. Glińska, J., Binkiewicz, M., Lewandowska, M., i in. (2016). Poziom satysfakcji z życia dzieci leczonych za pomocą pomp insulinowych. Problemy Pielęgniarstwa, nr 24(2), 112–117, doi: 10.5603/PP.2016.0018
10. Gniadek, A., Lewko, J. (2020). Procedury pielęgniarskie w obliczu pandemii Covid 19, Sars-Cov-2. Warszawa: Wydawnictwo PZWL.
11. Grygiel, S., Błachnio-Zabielska, A. (2019). Cukrzyca typu 2 epidemiologia i farmakologia. Problemy Higieny i Epidemiologii, nr 100(2), 75-81.
12. Iaffaldano, M.T., Muchinsky, P.M. (1985). Job satisfaction and job performance: A meta-analysis. Psychological Bulletin, nr 97(2), 251-273, doi: 10.1037/0033-2909.97.2.251.
13. IDF DIABETES ATLAS Ninth edition 2019.
14. Jachimowicz, V., Kostka, T. (2009). Satysfakcja z życia starszych kobiet. Ginekologia Praktyczna, nr 17(3), 27-32.
15. Jakubowska, E., Jakubowski, K., Cipora, E. (2010). Satysfakcja z życia chorych z cukrzycą. Problemy Higieny i Epidemiologii, nr 91(2), 308-313.
16. Jalil, A., Usman, A., Akram, S., i in. (2020). Life satisfaction, disease management attitudes and nutritional status of diabetes mellitus patients in Azad Kashmir, Pakistan: a hospital based cross-sectional study. Diabetes Mellitus, nr 23(1), 46-55, doi: 10.14341/DM10154
17. Januszewicz, W., Kokot, F. (2006). Choroby układu wydzielania wewnętrznego. Interna. Warszawa: PZWL.
18. Jaracz, K. (2001). Sposoby ujmowania i pomiaru jakości życia. Próba kategoryzacji. Pielęgniarstwo Polskie, nr 2(12), 219-226.
19. Juczyński, Z. (2009). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
20. Judge, T.A., Thoresen, C.J., Bono, J.E., Patton, G.K. (2001). The job satisfaction – job performance relationship: A qualitative and quantitative review. Psychological Bulletin, nr 127, 376-407, doi: 10.1037/0033-2909.127.3.376.
21. Kokoszka, A., Santorski, J. (2004). Psychodiabetologia dla lekarzy, postępowanie psychoterapeutyczne w cukrzycy. Narodowy Program Wsparcia Osób z Cukrzycą. Warszawa: Novo Nordisk.
22. Kupcewicz, E., Abramowicz, A. (2015). Wpływ wybranych czynników socjodemograficznych na stopień akceptacji choroby i poziom satysfakcji z życia u pacjentów leczonych z powodu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Hygeia Public Health, nr 50(1), 142-148.
23. Kurpas, D., Czech, T., Mroczek, B. (2012). Akceptacja choroby pacjentów z cukrzycą oraz jej wpływ na jakość życia i subiektywną ocenę zdrowia. Family Medicine and Primary Care Review, nr 14(3), 383-388.
24. Kurpiel, D. (2015). Satysfakcja z życia a poczucie skuteczności i styl wychowania w percepcji matek młodzieży z niepełnosprawnością. Psychologia-Rozwojowa, nr 20(1), 75-89, doi:10.4467/20843879 PR.15.004.3476.
25. Ławnik, A., Pańczuk, A., Kubińska, Z. (2021). Physical activity in cognitive and practical competences of individuals with diabetes type 1. Clinical Diabetology, nr 10(2), 155-160, doi: 10.5603/DK.a2021.0008.
26. Malipa, M.N., Menon, J.A. (2013). The Relationship between Compliance and Quality of Life among Adolescents with Diabetes Mellitus Type1. Medical Journal of Zambia, nr 40(3), 93-103.
27. Mądrzyck,i T. (2002). Osobowość jako system tworzący i realizujący plany. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
28. Mroczkowska, D., Białkowska, J. (2014). Style radzenia sobie ze stresem jako zmienne determinujące jakość życia młodych dorosłych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, nr 20(3), 265-269, doi: 10.5604/20834543.1124655.
29. Mudyń, K., Pietras, K. (2007). Preferowane wartości a zdrowie i satysfakcja z życia. Psychoterapia, nr 140(1), 5-25.
30. Pastwa-Wojciechowska, B., Piechowicz, M., Bidzan, M. (2015). Satysfakcja z życia a empatia i poczucie umiejscowienia kontroli bezdomnych kobiet. Doniesienia wstępne. Polskie Forum Psychologiczne, nr 20(1), 16-30, doi: 10.14656/PFP20150102.
31. Pavot, W., Diener, E., Colvin, C.R. (1991). Further validation of the Satisfaction with Life Scale: evidence for the cross method convergence of well-being measures. Journal of Personality Assesment, nr 57, 149- 161, doi: 10.1207/s15327752jpa5701_17.
32. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (2021). Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2021. Diabetologia Praktyczna, nr 7(1), 19-24, doi:10.5603/DK.2021.0001.
33. Rosiek, A., Kornatowski, T., Frąckowiak- Maciejewska, N. (2016). Health behaviors of patients diagnosed with type 2 diabetes mellitus and their influence on the patients’ satisfaction with life. Therapeutics and Clinical Risk Management, nr 12, 1783-1792, doi: 10.2147/TCRM.S118014.
34. Sharma, D., Kaur, J., Rani, M. (2018). Efficacy of Pilates based mat exercise on quality of life, quality of sleep and satisfaction with life in type 2 diabetes mellitus. Romanian Journal Diabetes Nutrrition and Metabolic Diseases, nr 25(2), 149-156, doi: 10.2478/rjdnmd-2018-0017.
35. Sirgy, M.J. (1998). Materialism and quality of life. Social Indicators Research, nr 43(3), 227-260, doi: 10.1023/A:1006820429653.
36. Skupień, J., Małecki, M.T. (2007). Rozbudowywanie podziału cukrzycy – nowe podtypy I możliwości lecznicze. Diabetologia Praktyczna, nr 8(1), 1-12.
37. Stanowisko American Diabetes Association (2017). Classification and Diagnosis of Diabetes. Diabetes Care, nr 40(1), 11-24, doi:10.2337/dc17-S005.
38. Stanowisko American Diabetes Association (2004). Rozpoznanie i klasyfikacja cukrzycy. Diabetologia Praktyczna, nr 5(A), 9-17.
39. Tatoń, J., Bernas, M., Czech, A. (2020). Podręcznik intensywnej samoopieki i samokontroli dla osób z cukrzycą: samoopieka i samokontrola jest podstawą partnerskiej współpracy Pacjenta z Lekarzem w ulepszaniu jakości wyników leczenia i życia osób z cukrzycą. Warszawa: Towarzystwo Edukacji Terapeutycznej w cukrzycy, Polskie Towarzystwo Diabetologiczne.
40. Tatoń, J. (2000). Organizacyjne zasady i zadania w kształtowaniu dobrej opieki diabetologicznej zorientowanej na problemy pacjenta. Nowa Medycyna, nr 6, 2-7.
41. Thorpe, K., Loo, R., (2003). Balancing professional and personal satisfaction of nurse managers: current and future perspectives in a changing health care system. Journal Nuring Management, nr 11, s. 321-330, doi: 10.1046/j.1365-2834.2003.00397.
42. Trojanowska, A., Trojanowska, P., Stadnicka, S. (2018). Ocena jakości życia dzieci chorych na cukrzycę typu 1. Endokrynologia Pediatryczna, nr 17(4), 219-226, doi: 10.18544/EP-01.17.04.1705
43. Uchmanowicz, I., Manulik, S., Lomper, K. (2019). Life satisfaction, job satisfaction, life orientation and occupational burnout among nurses and midwives in medical institutions in Poland: a cross-sectional study. BMJ Open., nr 9(1), 1-9, doi: 10.1136/bmjopen-2018-024296.
44. Walęcka-Matyja, K., Kurpiel, D. (2015). Satysfakcja z życia a poczucie skuteczności i styl wychowania w percepcji matek młodzieży z niepełnosprawnością. Psychologia Rozwojowa, nr 20(1), 75-89, doi: 10.4467/20843879PR.15.004.3476.
45. Włodarczyk, K., Zagier-Koziara, K., Balkiewicz, H. (2014). Ocena jakości życia przez pacjentów diabetologicznych w wybranych radomszczańskich placówkach. Przedsiębiorczość i Zarządzanie, nr 12(3), 127-144.
46. Zasady postępowania w cukrzycy – zalecenia dla lekarzy POZ (aktualizacja 2019). Medycyna Praktyczna, nr 1, 13-15.

Artykuł opublikowano w „Rozprawach Społecznych” 1/2022.