Zatrzymać epidemię przewlekłych chorób układu oddechowego

Powołanie GARD czyli Global Alliance Against Chronic Respiratory Diseases (GARD) było reakcją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na narastający problem chorób układu oddechowego, który osiągnął rozmiary epidemii. To także jeden z naszych priorytetów zdrowotnych podczas prezydencji Polski w UE.

Przewlekłe choroby układu oddechowego (Chronic Respiratory Diseases – CRD), do których należy astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), alergiczny nieżyt nosa, obturacyjny bezdech senny i zwłóknienia płuc, są obecnie wyzwaniem dla światowej medycyny XXI w., ponieważ do dziś nie znaleziono skutecznego sposobu walki z tymi chorobami ani zahamowania wysokiej i wciąż rosnącej śmiertelności będącej ich skutkiem. 300 mln osób na świecie choruje na astmę, a dodatkowe 100 mln ludzi zachoruje na nią do 2025r. Na POChP na świecie choruje 200 mln ludzi, natomiast 600 mln – na alergiczny nieżyt nosa.

Ponad 4,2 mln osób na świecie umiera każdego roku z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego, w tym ok. 2 mln na POChP i około 255 tys. na astmę, i jest to obecnie trzecia przyczyna zgonów na świecie z powodu przewlekłych chorób niezakaźnych. Jeden na 250 wszystkich zgonów na świecie jest tragicznym następstwem astmy. 30 mln mieszkańców Europy cierpi z powodu astmy, a w niektórych krajach choroba ta niszczy nawet 20% populacji. Jeden człowiek co godzinę umiera w Europie wskutek astmy. Blisko 17,7 mld euro rocznie wynoszą koszty Unii Europejskiej związane z astmą. 9,8 mld euro to koszt utraty mocy produkcyjnej jaki co roku ponoszą kraje europejskie w wyniku złej kontroli tej choroby. 13-krotnie drożej kosztuje leczenie chorych na ciężką astmę w porównaniu do kosztów leczenia pacjentów dotkniętych jej łagodną postacią. To są fakty. Pokazują głównie skalę problemu astmy, ale również i przewlekłych chorób układu oddechowego, będących jedną z grup przewlekłych chorób niezakaźnych powodujących niepokojącą liczbę zgonów.

Powołanie GARD czyli Global Alliance Against Chronic Respiratory Diseases (GARD) było reakcją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na narastający problem chorób układu oddechowego, który osiągnął rozmiary epidemii. Inicjatywa ta, powstała w 2006 r., łączy instytucje i organizacje działające na rzecz zwalczania epidemii chorób układu oddechowego. GARD skupia najwybitniejszych na świecie specjalistów w tym zakresie, których wspólnym celem jest opracowanie skutecznych strategii zapobiegania tym chorobom, możliwych do wdrażania w każdym kraju. Jednym z członków-założycieli GARD jest Polskie Towarzystwo Alergologiczne, które jest także gospodarzem tegorocznego spotkania GARD w Warszawie.
Od wielu lat rola polskich środowisk w zakresie zwalczania chorób układu oddechowego stale nabiera coraz większego znaczenia. „Polskie organizacje i eksperci aktywnie uczestniczą w tworzeniu strategii działań obejmujących wszystkie kraje świata. Polskie Towarzystwo Alergologiczne aktualnie uczestniczy w międzynarodowej kampanii Europejskiej Akademii Alergii i Immunologii Klinicznej (EAACI) promującej konieczność szerokiego stosowania immunoterapii – jedynej przyczynowej metodzie leczenia alergii, która może zapobiec rozwojowi astmy u chorych na alergiczny nieżyt nosa, a więc ma działanie prewencyjne. PTA od wielu lat współpracuje ponadto ze Światową Organizacją Alergii (WAO) w podnoszeniu świadomości społecznej w zakresie konieczności stałej edukacji i doskonalenia opieki zdrowotnej nad chorymi na choroby alergiczne.

– Warto zauważyć, że Polskie Towarzystwo Alergologiczne, jako członek-założyciel, przyczyniło się do powstania tak ważnej międzynarodowej inicjatywy jaką jest GARD, a w Polsce, między innymi, powołało do życia zakrojony na ogromną skalę Narodowy Program Wczesnej Diagnostyki i Leczenia Astmy Oskrzelowej, który może stać się wzorcowym programem zdrowotnym dla innych krajów – powiedziała prof. dr hab. n. med. Barbara Rogala - Prezydent Zarządu Głównego PTA, Klinika Chorób Wewnętrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej, ŚUM.

Jednym z celów PTA jest stworzenie międzynarodowej platformy, przede wszystkim w kontekście europejskim, umożliwiającej realizację inicjatyw skoncentrowanych na wczesnej wykrywalności, prewencji i monitorowaniu przewlekłych chorób układu oddechowego.
– Ukoronowaniem osiągnięć polskich środowisk ostatnich lat jest uznanie kwestii zapobiegania i kontroli chorób układu oddechowego, zwłaszcza u dzieci, za jeden z wiodących priorytetów polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej w ramach priorytetu poświęconego zmniejszaniu różnic w zdrowiu społeczeństw Europy – powiedział prof. dr hab. n. med. Bolesław Samoliński - Przewodniczący Podzespołu d.s. Priorytetów Ministerstwa Zdrowia podczas Polskiej Prezydencji w Radzie UE

Rosnący problem chorób niezakaźnych
Rozwój cywilizacyjny przyczynia się do stałej zmiany warunków życia. Jednocześnie stawia współczesną medycynę w obliczu kolejnych zagrożeń i wyzwań. Efektem postępów dokonanych w naukach medycznych i organizacji ochrony zdrowia są, między innymi, wydłużenie średniego czasu życia człowieka, poprawa ogólnego stanu zdrowia ludzi oraz coraz lepsza kontrola wielu groźnych chorób, np. chorób zakaźnych. Ostatnie lata pokazały jednak, że największym światowym wyzwaniem zdrowotnym stały się choroby niezakaźne (Non Comunicable Diseases – NCD), zwłaszcza w krajach biednych i średnio zamożnych.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że w skali globalnej choroby niezakaźne powodują śmierć 36 mln ludzi rocznie, co stanowi 63% wszystkich zgonów na świecie. W tej liczbie jest 9 mln osób, które umierają przed ukończeniem 60. roku życia, a 90% przypadków przedwczesnej śmierci spowodowanej chorobami niezakaźnymi ma miejsce w krajach rozwijających się. Z danych za 2008r. wynika, że głównymi zabójcami wśród chorób niezakaźnych są choroby układu sercowo-naczyniowego – odpowiedzialne za śmierć 17 mln osób, nowotwory złośliwe – przyczyna 7,6 mln zgonów, choroby dróg oddechowych – wskutek których zmarło wówczas 4,2 mln ludzi oraz cukrzyca, która spowodowała śmierć 1,3 mln osób. Prawie 80% zgonów będących konsekwencją chorób niezakaźnych dotyczy krajów o niskim i średnim dochodzie narodowym. Śmiertelność spowodowana chorobami niezakaźnymi stale wrasta - prognozy zdrowotne WHO są alarmujące: wzrost o 15% w obecnej dekadzie i do 52 mln zgonów rocznie do 2030r.
Konsekwencje chorób niezakaźnych są wielowymiarowe – społeczne, emocjonalne i ekonomiczne, i dotkliwie uderzają w rozwój gospodarczy danego kraju zwiększając koszty leczenia, koszty społeczne i utraconej produktywności, a co za tym idzie – powodują straty w dochodzie narodowym. Większości tych zgonów można zapobiec podejmując aktywne działania prewencyjne, skierowane na znaczące zmniejszenie głównych czynników ryzyka rozwoju tych chorób, jak palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej, niezdrowe odżywanie się oraz nadużywanie alkoholu. Wdrożenie działań edukacyjnych, optymalnych kosztowo rozwiązań prewencyjnych oraz efektywne dostosowanie systemu opieki zdrowotnej do rzeczywistych potrzeb osób cierpiących na choroby niezakaźne może przyczynić się do poważnego zmniejszenia przedwczesnej śmiertelności.

Przewlekłe choroby układu oddechowego – wyzwaniem współczesnej medycyny
Przewlekłe choroby układu oddechowego (Chronic Respiratiry Diseases – CRD) są najczęściej występującymi chorobami niezakaźnymi u dzieci i jedną z czterech grup chorób niezakaźnych odpowiedzialnych za wysoką śmiertelność ludzi na całym świecie: 4,2 mln umierających ludzi rocznie, i liczba ta z roku na rok się powiększa. Epidemia chorób CRD stała się kluczowym problemem w grupie chorób niezakaźnych, ponieważ do dziś nie udało się znaleźć skutecznego sposobu walki z tymi chorobami ani zahamowania tak wysokiej śmiertelności.
90% przypadków zgonów z powodu astmy jest możliwe do uniknięcia dzięki szeroko zakrojonej edukacji wszystkich środowisk, udoskonaleniu opieki medycznej i zmniejszeniu narażania społeczeństwa na czynniki ryzyka rozwoju tych chorób. Decydujące znaczenie dla zachorowalności na astmę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) i inne przewlekłe choroby układu oddechowego mają czynniki cywilizacyjne: środowisko i styl życia, palenie tytoniu, przestrzeganie zasad higieny, postępująca urbanizacja i uprzemysłowienie, wzrost emisji zanieczyszczeń powietrza, zmiany klimatyczne oraz poziom społecznej wiedzy o tych chorobach i ich leczeniu. Równie decydującą rolę odgrywa system opieki zdrowotnej i przestrzeganie standardów leczenia, których podstawę w przypadku astmy stanowią zalecenia Światowej Inicjatywy Zwalczania Astmy (Global Initiative for Astma, GINA). Badania przeprowadzone we Francji w drugiej połowie lat 90-tych pokazały, że pomimo zdefiniowania i wdrożenia wytycznych, 66-86% chorych na astmę oskrzelową było leczonych niewłaściwie: 62%-84% osób cierpiących na ciężką astmę nie otrzymywała leków przeciwzapalnych. Pogarszająca się sytuacja epidemiologiczna spowodowała zorganizowanie w 2006 r. szczytu ekspertów w Parlamencie Europejskim, którego zwieńczeniem była tzw. Deklaracja Brukselska, zawierająca 10-punktowy plan poprawy sytuacji w zakresie opieki zdrowotnej i zalecająca państwom Unii Europejskiej utworzenie zintegrowanych programów zdrowotnych skierowanych do chorych na astmę.
Pierwszym krajem, który opracował tego typu program jest Finlandia. Wdrożenie „Fińskiego Programu Astmy 1995 – 2004”, którego efektem była edukacja pracowników Służby Zdrowia i chorych, zwiększenie świadomości społecznej, promocja zdrowego stylu życia i zmiany w systemie opieki organizacji opieki zdrowotnej, spowodowało istotną poprawę opieki zdrowotnej z jednoczesnym zmniejszeniem jej kosztów. W ciągu 10 lat zwiększono dostępność do leczenia i wczesną wykrywalność astmy, ulepszono opiekę nad chorymi, zmniejszono liczbę chorych na ciężką astmę. Przed wprowadzeniem programu, 60% kosztów leczenia astmy przeznaczano na terapie dla chorych na ciężką astmę, którzy stanowili 20% wszytkach chorych na astmę. Mimo zwiększenia liczby chorych, zredukowano o 36% całkowite koszty opieki z 1 611 € na jednego pacjenta w 1993r. do 1 031 € w 2003 r. Całkowitą redukcję kosztów leczenia astmy uzyskano dzięki zmianom w strukturze finansowej: zwiększeniu kosztów leczenia ambulatoryjnego z 16% w 1993r. do 28% w 2003 r. przy jednoczesnym zmniejszeniu kosztów hospitalizacji z 21% w 1993r. do 10% w 2003 r., będących następstwem zmniejszenia o 54% liczby dni hospitalizacji z 110 tys. w 1993r. do 51 tys. w 2003 r. W wyniku programu zmniejszono też liczbę rent przyznawanych z powodu astmy o 76%.
„Fiński Program Astmy 1995 – 2004” stał się podstawą do stworzenia w Polsce Narodowego Programu Wczesnej Diagnostyki i Leczenia Astmy Oskrzelowej POLASTMA.

Sytuacja epidemiologiczna w Polsce
W Polsce, choroby układu oddechowego, głównie te o przebiegu przewlekłym jak astma i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), również przybrały już skalę problemu społecznego i ekonomicznego.
Astma jest najczęstszą chorobą przewlekłą dzieci i osób do 30. roku życia – w tej grupie stanowi najpoważniejszy problem zdrowotny nawet w zestawieniu z chorobami układu krążenia i chorobami narządu ruchu. Jest także głównym zdrowotnym problemem mieszkańców dużych miast. Szacuje się, że na astmę choruje 12,5% społeczeństwa czyli prawie 4 mln osób, w tym ok. 2 mln nie jest świadoma swojej choroby, a więc niezdiagnozowana i nieleczona. W grupie tej znajduje się aż 1,5 mln dzieci, z których 20% stanowią dzieci w wieku szkolnym mieszkające w miastach. Szacuje się, że 70% chorych na astmę jest źle zdiagnozowana i nieprawidłowo leczona. W wielu przypadkach dzieci są leczone niepotrzebnie i bezskutecznie antybiotykami zamiast lekami przeciwzapalnymi stosowanymi w astmie. Co roku w naszym kraju z powodu astmy umiera 1,5 tys. osób – średnio co 6 godzin przypada jeden zgon.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), często mylona z astmą, polega na nieodwracalnym ograniczeniu przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Powstaje w wyniku przewlekłego zapalenia oskrzeli i oskrzelików oraz rozedmy płuc. Głównym czynnikiem wywołującym POChP jest dym tytoniowy: ok. 36% polskiego społeczeństwa pali tytoń. Do tej liczby należy jeszcze dodać znaczną grupę osób „palących biernie”. Choroba wywołuje także istotne zmiany poza-płucne, jak wyniszczenie, osteoporozę i depresję, jak również towarzyszą jej prawie zawsze choroby serca i cukrzyca, które dodatkowo pogarszają stan zdrowia chorych. Na podstawie badań spirometrycznych szacuje się, że 1/5 polskiego społeczeństwa powyżej 40. roku życia posiada cechy tej przewlekłej choroby, natomiast choruje na POChP ponad 2 mln osób. Ponieważ częstość występowania choroby jest również związana z wiekiem – liczba chorych na POChP będzie się powiększać wraz ze starzeniem się społeczeństwa.
Przewlekłe choroby układu oddechowego są obecnie nieuleczalne. Duża część osób cierpiących na astmę i POChP jest niedodiagnozowana, i w związku z tym nieleczona. Prawidłowo leczona astma nie stanowi przeszkody w codziennym życiu – można z nią normalnie żyć: uczyć się, pracować, uprawiać sporty i realizować swoje marzenia. Choroby te nieleczone lub źle leczone, są przyczyną uciążliwych i męczących objawów związanych z dusznością i ograniczeniem wydolności wysiłkowej oraz wykonywaniem zwykłych, codziennych czynności. Astma i POChP są również przyczyną niezdolności do wykonywania pracy zawodowej, inwalidztwa i śmierci. Choroby te generują wysokie koszty medyczne – koszty leków, refundacji, hospitalizacji, koszty społeczne - renty, zasiłki pielęgnacyjne oraz koszty utraconej produktywności.

Ustawa refundacyjna
Obowiązujące w Polsce rozwiązania dotyczące refundacji leków wziewnych dla pacjentów chorych na przewlekłe obturacyjne schorzenia układu oddechowego były wypracowywane przez wiele lat i od pewnego czasu gwarantowały pacjentom dobry dostęp do podstawowych w terapii preparatów zawierających wziewne glikokortykosteroidy i agonistów receptorów beta2 adrenergicznych. Zapisy nowej ustawy refundacyjnej niosą ryzyko ograniczenia dostępności do preparatów wziewnych, a szczególnie do terapii kombinowanych (dwa leki w jednym inhalatorze).
– Leczenie preparatami kombinowanymi w astmie jest możliwe i zalecane przez GINA (Global Initiative for Asthma). Ich stosowanie poprawia kontrolę choroby, m.in. zmniejsza liczbę zaostrzeń i ciężkość ich przebiegu, przez co zmniejsza także całkowity koszt leczenia. – wyjaśnia Prof. Andrzej Fal z Kliniki Chorób Wewnętrznych i Alergologii CSK MSWiA w Warszawie. – Stosowanie terapii kombinowanej poprawia wypełnianie zaleceń lekarskich (compliance) przez pacjenta oraz zapobiega stosowaniu leczenia wyłącznie długodziałającymi agonistami receptora beta-adrenergicznego, co jest obecnie terapią niedozwoloną w astmie.

Połączone działanie zapisów artykułów 5 i 15 nowej ustawy może doprowadzić do radykalnego zmniejszenia dostępności preparatów kombinowanych dla pacjentów chorych na astmę i POChP. Należy podkreślić, że zagrożenie takie nie dotyczy innych grup preparatów kombinowanych (łączonych) stosowanych w leczeniu innych schorzeń. Reasumując: Polska może stać się jedynym krajem w Europie, w którym terapia kombinowana nie będzie w astmie i POChP stosowana powszechnie. Oprócz podstawowego problemu etycznego i moralnego rodzi to również negatywny skutek ekonomiczny, gdyż oszczędność refundacyjna nie zrekompensuje kosztów leczenia zaostrzeń, absencji chorobowej itd. Nowa ustawa daje możliwość uniknięcia tego niebezpieczeństwa, ale wymagałoby to szybkiego powstania oraz podjęcia działań przez Radę Przejrzystości i utworzenia na jej wniosek odrębnej grupy refundacyjnej dla wziewnej terapii kombinowanej.

Inicjatywy polskich środowisk
Polskie środowiska medyczne od wielu lat stale monitorują i analizują sytuację epidemiologiczną chorób układu oddechowego. W ciągu ostatnich 13 lat przeprowadzono kilka bardzo znaczących badań:
• PMSEAD, 1998-1999r. - pierwsze ogólnopolskie badania epidemiologiczne nad częstością występowania chorób atopowych w Polsce zorganizowane przez Polskie Towarzystwo Alergologiczne. Badaniami objęto ponad 16 tys. mieszkańców w 11 ośrodkach na terenie kraju.
• Program Profilaktyki Chorób Alergicznych w Łodzi, 2000-2003r. – zaprojektowany przez dr hab. n. med. Włodzimierza Stelmacha, dyrektora Łódzkiej Regionalnej Kasy Chorych. Program, realizowany po konsultacjach z ekspertami w zakresie alergologii, był finansowany przez Łódzką Regionalną Kasę Chorych a następnie przez Łódzki Oddział NFZ. W Programie wzięło udział ponad 21 tys. dzieci.
• ECAP – Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce, 2006-2008r.– badanie zrealizowane przez Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego na zlecenie Ministra Zdrowia, stanowiło kontynuację międzynarodowych badań European Community Respiratory Health Survey II (ECRHS II) oraz International Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC). Badaniem objęto
blisko 23 tys. dzieci i osób dorosłych w 9 regionach Polski. Było to pierwsze w Polsce badanie z zakresu epidemiologii chorób alergicznych przeprowadzone w tak szerokim formacie.
• BOLD (Burden of Obstructive Lung Disease) – Badanie „POChP - obciążenia społeczne i ekonomiczne” przeprowadzono w 2007r. w województwie małopolskim pod nadzorem prof. Ewy Niżankowskiej-Mogilnickiej, kierownika Kliniki Pulmonologii UJ. W badaniu uczestniczyło 606 osób, losowo wybranych spośród 173 tys. mieszkańców powiatu chrzanowskiego i proszowickiego powyżej 40. roku życia. Był to jedyny ośrodek na terenie Europy Środkowo-Wschodniej w grupie 20 krajów objętych tym międzynarodowym badaniem, a wyniki badania zostały opublikowane w prestiżowym piśmie LANCET 2007.

Wymienione badania i programy przyczyniły się do określenia aktualnej sytuacji epidemiologicznej i oszacowania skali zagrożeń ze strony chorób układu oddechowego oraz umożliwiły postawienie prognozy rozwoju tych chorób w Polsce na nadchodzące lata. Zestawienie wyników badań PMSEAD i ECAP wykazuje wzrost częstości występowania astmy oskrzelowej w Polsce o 28% wśród dzieci w wieku od 3 do 16 lat (8,6% w grupie wiekowej 3-16 lat w badaniu PMSEAD i 11% w grupie wiekowej 6 -14 lat w badaniu ECAP) i o 67% w grupie dorosłych powyżej 16. roku życia (5,4% wśród osób powyżej 16 lat w badaniu PMSEAD i 9% wśród dorosłych w wieku 20-44 lata w badaniu ECAP).
Analiza wyników wskazała także dwa podstawowe problemy związane z astmą, jakimi są niedodiagnozowanie choroby oraz jej niedostateczna, wręcz zła kontrola. Dane z badania PMSEAD pokazały, że 50% osób dorosłych i 70% dzieci nie miało zdiagnozowanej astmy oskrzelowej. Wyniki te potwierdziło kolejne badanie – ECAP, w którym tylko 32% chorych na astmę miało uprzednio postawione rozpoznanie. Inne badanie – AIRCEE (Asthma Insights & Reality in Central and Eastern Europe, 2004r.), oceniające stopień kontroli astmy, wykazało, że 50% chorych stosowało leki rozkurczowe i zaledwie 27% – glikokortykosteroidy wziewne. Jakość kontroli astmy ma kluczowe znaczenie dla skuteczności kompleksowego procesu leczenia oraz jakości życia samego chorego, jego najbliższego otoczenia oraz aktywności zawodowej w przypadku osób dorosłych. Jedną z konsekwencji niedostatecznej kontroli choroby jest hospitalizacja i związane z nią koszty. W 2006 r. w Polsce astma była przyczyną ok. 58 tys. przyjęć do szpitali, w tym – 5 tys. stan zagrażający życiu. Średni czas pobytu w szpitalu wyniósł 8 dni, 12 dni – w przypadku stanu zagrażającego życiu.
Badania BOLD również potwierdziły narastający problem rozpowszechnienia POChP i jego skutków. Jest to choroba, której rozpowszechnienie drastyczne narasta i nadal będzie się poszerzać w związku z paleniem tytoniu, biernym wdychaniem dymu tytoniowego oraz środowiskowymi czynnikami ryzyka zawodowego. Bardzo niska świadomość społeczna tej przewlekłej choroby płuc oraz wysokie koszty leczenia wymagają podjęcia pilnych działań edukacyjnych i prewencyjnych.

Coraz większy problem zachorowalności i leczenia chorób układu oddechowego spowodował natychmiastową reakcję środowisk medycznych, które zaczęły wdrażać specjalne programy zdrowotne. Dowodem na ich efektywność i celowość jest Program Profilaktyki Chorób Alergicznych w Łodzi zrealizowany w latach 2000-2003, z którego skorzystało 21 109 dzieci w województwie łódzkim. W ramach programu przeprowadzono również działania edukacyjne na temat astmy i alergii, które objęły prawie 20 tys. pacjentów i ich rodzin. W trakcie badań postawiono 16 453 nowych rozpoznań chorób alergicznych, w tym 5 002 nowych rozpoznań astmy. Wskaźnik pokazujący liczbę nowych rozpoznań na 1 tys. mieszkańców radykalnie wzrósł z 0,99 w 2000r. do 2,19 w 2003r. Prawie dwukrotnie zmniejszono liczbę hospitalizacji spowodowaną zaostrzeniami astmy: z 1,48 na 1 tys. mieszkańców na początku programu do 0,84 – trzy lata później. Tym samym zredukowano koszty hospitalizacji wskutek zaostrzeń astmy z 4,5 mln zł w 2000r. do 2,5 mln zł w 2003r. W roku 2004 program przestał być finansowany i najpoważniejszym skutkiem tej decyzji było ponowne wydłużenie czasu nierozpoznanej astmy oskrzelowej u dzieci - po 6 latach średni czas trwania niezdiagnozowanej choroby powrócił do stanu początkowego, który istniał w chwili wdrażania programu.

POLASTMA – polski wkład w rozwój zdrowotnych programów prewencyjnych na świecie
Jednym z najważniejszych działań podjętych w ostatnich latach w Polsce w zakresie poprawy ochrony zdrowia jest Narodowy Program Wczesnej Diagnostyki i Leczenia Astmy Oskrzelowej – POLASTMA – inicjatywa prezydenta Polskiego Towarzystwa Alergologicznego powstała w 2008r. Podstawowymi celami Programu są: usprawnienie opieki nad pacjentami, a nie wdrażanie nowych standardów; aktywna edukacja społeczeństwa i pracowników Służby Zdrowia oraz farmaceutów na temat chorób alergicznych i układu oddechowego, skracanie do minimum czasu rozpoznania choroby, udoskonalenie jakości kontroli tych chorób zgodnie z obowiązującymi standardami GINA i, w konsekwencji, stopniowa redukcja wszystkich kosztów związanych z opieką nad chorymi – kosztów bezpośrednich i pośrednich. W ramach Programu prowadzone są rozliczne działania edukacyjne, badania i analizy, które, systematycznie i konsekwentnie realizowane, mogą przyczynić się do powstrzymania epidemii chorób układu oddechowego.
O konieczności systematycznej edukacji prowadzonej na szeroką skalę społeczną świadczy najnowsza inicjatywa zrealizowana w ramach POLASTMY –„Analiza przyczyn zdrowotnych zwolnień lekarskich z zajęć wychowania fizycznego w grupie dzieci w wieku 7-13 lat w szkołach podstawowych w województwie łódzkim”, podczas której badaniem objęto wszystkich uczniów szkół podstawowych w jednym z powiatów województwa łódzkiego. Badanie ankietowe przede wszystkim umożliwiło rozpoznanie astmy u dzieci, które wcześniej nie miały postawionej prawidłowej diagnozy. Natomiast analiza zwolnień pokazała, że choroby oddechowe są przyczyną 34% zwolnień dzieci z zajęć wychowania fizycznego (23% - nawracające infekcje dróg oddechowych i 11% - astma oskrzelowa), w tym w przeważającej większości dotyczyło to dziewcząt (56%) oraz uczniów w klasach IV-VI. Co drugie ankietowane dziecko cierpiało już na chorobę przewlekłą, w tym w 24,2% na więcej niż jedną, która była przyczyną zwolnień z tych zajęć w poprzednich latach. 69,8% zwolnień było wystawione w wyniku zalecenia lekarza, a pozostałe – ponad 30% - na prośbę rodziców. Prawie połowę zwolnień - 49,5 % - wystawili lekarze podstawowej opieki zdrowotnej. Niepokojące jest również to, że w tej grupie dominowały zwolnienia całoroczne. Dodatkowo, wyniki Testu Kontroli Astmy pokazują znaczenie aktywności fizycznej: wśród dzieci chorych na astmę najlepsze wyniki miały te uczęszczające na zajęcia WF. To pokazuje, że poprzez prawidłową diagnostykę i terapię można astmę u dzieci dobrze kontrolować i umożliwić im normalne życie. Brak aktywności fizycznej u dzieci prowadzi do pogłębiania problemu chorób układu oddechowego już w najmłodszym wieku. Dzięki systematycznym ćwiczeniom dziecko zwiększa pojemność płuc i buduje silne podstawy swego zdrowia. Broniąc dzieci przed wysiłkiem fizycznym, rodzice, nauczyciele i niektórzy lekarze POZ z góry skazują je na słabszą kondycję zdrowotną. Nieuniknione konsekwencje takiego postępowania poniesie całe społeczeństwo poprzez wzrastające koszty leczenia przyszłych pokoleń.

– Polski Program POLASTMA jest inicjatywą na skalę światową – zgodny z Deklaracją Brukselską, wzorowany na sprawdzonych i skutecznych doświadczeniach „Fińskiego Programu Astmy 1995 – 2004”, wpisany w strategię Global Alliance Against Chronic Respiratory Diseases oraz Światowej Organizacji Zdrowia – jest gotowym rozwiązaniem działań prewencyjnych, który może być zaimplementowany również w innych krajach. Potencjał Programu stanowi wkład Polski na rzecz rozwiązywania zagrożeń chorobami układu oddechowego i może przyczynić się do zahamowania epidemii tych chorób – podkreśla prof. dr hab. n. med. Piotr Kuna z Kliniki Chorób Wewnętrznych, Astmy i Alergii UM w Łodzi.