Finansowanie szczepień w aptekach

Finansowanie szczepień ochronnych ma sens wtedy, gdy wszyscy chętni mogą z nich skorzystać. Niestety, w mniejszych miejscowościach, gdzie dostęp do lekarzy jest utrudniony, często jest to niemożliwe. Rozwiązaniem może być płacenie ze środków publicznych za szczepienia w aptekach – wskazuje w „Menedżerze Zdrowia” adwokat Katarzyna Czyżewska z Czyżewscy Kancelarii Adwokackiej. 

• Utrudniony dostęp do lekarzy w tzw. Polsce B może mieć wpływ na poziom wyszczepialności. Aby odwrócić ten trend, należałoby objąć finansowaniem ze środków publicznych szczepienia w aptekach
• Z punktu widzenia pacjenta szczepienie w aptece ma sens wówczas, gdy jest bezpłatne i nie wymaga dodatkowej wizyty w przychodni
• Z obwieszczenia ministra zdrowia z 9 października 2023 r. ws. szczepień ochronnych przeprowadzanych w aptece, finansowanych ze środków publicznych, wynika, że refundacji podlegają szczepienia przeciwko COVID-19, grypie, pneumokokom
• Farmaceuta może również samodzielnie przeprowadzić badanie kwalifikujące do szczepień, ale tylko u osoby dorosłej i pod warunkiem, że przeszedł szkolenie teoretyczne w tym zakresie, na platformie e-learningowej CMKP
• Przeszkodą na drodze upowszechnienia szczepień ochronnych w aptekach pozostaje nadal ograniczona możliwość wystawiania recept na szczepionki przez farmaceutów.

Poziom wyszczepialności w społeczeństwie bezpośrednio przekłada się na częstotliwość zachorowań na groźne choroby zakaźne, a to z kolei ma wpływ na koszty, jakie generuje dla budżetu państwa opieka zdrowotna.

Szczepienia w aptekach to krok w stronę większej wyszczepialności
W wielu miasteczkach i wsiach nie ma przychodni, w których można otrzymać bezpłatną szczepionkę, a dojazd do większego miasta nie zawsze jest możliwy. W ubiegłym roku przyjęto wiele zmian w prawie, które miały na celu umożliwienie wykonywania bezpłatnych szczepień ochronnych w aptekach.

Z punktu widzenia pacjenta szczepienie w aptece ma sens wówczas, gdy jest bezpłatne (lub możliwe z taką samą dopłatą z budżetu państwa jak szczepienie w podmiocie leczniczym) i nie wymaga dodatkowej wizyty w przychodni.

W tym celu konieczne jest, by obowiązujące przepisy umożliwiały:
● wystawienie pacjentowi przez farmaceutę recepty ze zniżką refundacyjną,
● wykonanie bezpłatnego badania kwalifikującego do szczepienia w aptece,
● wykonanie bezpłatnego szczepienia w aptece.

W sytuacji gdyby którykolwiek z tych elementów wymagał wizyty pacjenta w podmiocie leczniczym (np. w przychodni), efekt zwiększenia dostępu pacjentów do szczepień poprzez ich udostępnienie w aptekach byłby pozorny. Jak to obecnie wygląda w świetle przepisów polskiego prawa?

Wykonywanie szczepień ochronnych przez farmaceutę
Możliwość przeprowadzania szczepień ochronnych w aptekach pojawiła się w Polsce po raz pierwszy w maju 2021 roku, na mocy przepisów tzw. ustawy antycovidowej (tj. znowelizowanej wówczas ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw). Wprowadzono wówczas m.in. art. 86 ust. 8a Prawa farmaceutycznego, zgodnie z którym w aptekach ogólnodostępnych mogą być przeprowadzane szczepienia ochronne zgodnie z przepisami ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Przepisy ustawy antycovidowej przestały obowiązywać z chwilą zakończenia w Polsce stanu zagrożenia epidemicznego, wywołanego pandemią wirusa COVID-19, niemniej zebrane w czasie pandemii doświadczenia w zakresie wykonywania szczepień w aptekach były na tyle pozytywne, że do pomysłu umożliwienia wykonywania szczepień ochronnych w aptekach powrócono w ubiegłym roku w trakcie prac legislacyjnych nad dużą nowelizacją ustawy o refundacji.

DNUR w praktyce – przed wnioskodawcami trudnościPierwsze doświadczenia z przygotowywania wniosków i dokumentacji refundacyjnej zgodnie z nowymi przepisami pokazują, że część z nowych wymogów, wynikających z nowelizacji ustawy o refundacji, sprawia firmom sporo trudności.

W świetle znowelizowanych poprzez DNUR przepisów ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi przeprowadzenie u pacjenta w aptece szczepienia ochronnego na podstawie wspomnianego powyżej art. 86 ust. 8a Prawa farmaceutycznego, a w przypadku wykonania w tej aptece przez zatrudnionego w niej farmaceutę badania kwalifikacyjnego poprzedzającego przeprowadzenie szczepienia – również wykonanie tego badania – podlegają finansowaniu ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. Nie dotyczy to jednak wszystkich szczepień ochronnych, lecz tylko tych uwzględnionych w Obwieszczeniu Ministra Zdrowia, wydanym na podstawie art. 19 ust. 2b ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Obowiązuje obwieszczenie ministra zdrowia z 9 października 2023 roku w sprawie wykazu szczepień ochronnych przeprowadzanych w aptece, które mogą być w całości lub w części finansowane ze środków publicznych. Załączony do obwieszczenia wykaz szczepień ochronnych przeprowadzanych w aptece, które mogą być w całości lub w części finansowane ze środków publicznych, zawiera trzy pozycje. W jego świetle, ze środków publicznych finansowane są szczepienia przeciw:
● COVID-19 – u pacjentów po ukończeniu 18. roku życia,
● grypie – u osób po ukończeniu 65. roku życia, w schemacie jednodawkowym realizowanym cyklicznie w każdym sezonie jesienno-zimowym,
● pneumokokom – u osób po ukończeniu 65. roku życia, w schemacie jednodawkowym.

Badania kwalifikujące
Jak wskazałam powyżej, również badanie kwalifikujące do szczepienia przeprowadzone w aptece może być objęte finansowaniem ze środków NFZ. Należy jednak pamiętać o tym, że farmaceuta może samodzielnie przeprowadzić takie badanie jedynie u osoby dorosłej i tylko jeżeli uzyskał on dokument potwierdzający ukończenie szkolenia teoretycznego, dostępnego na platformie e-learningowej Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego.

Zgodnie z art. 19 ust. 5ba ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi farmaceuta może przeprowadzić zalecane szczepienie ochronne (lub szczepienie przeciw COVID-19), jeżeli wcześniej samodzielnie dokonał badania kwalifikacyjnego lub jeżeli kwalifikacji do szczepienia dokonał lekarz, felczer, lekarz dentysta i wystawił on receptę na szczepionkę.

Wystawianie recept na szczepionki w aptekach
Przeszkodą na drodze upowszechnienia szczepień ochronnych w aptekach pozostaje nadal ograniczona możliwość wystawiania recept na szczepionki przez farmaceutów. Dopóki bowiem pacjent nie będzie mógł w tej samej aptece, w której chce się zaszczepić, otrzymać recepty na finansowaną szczepionkę, nie uniknie wizyty w przychodni lekarskiej, jeżeli będzie chciał skorzystać z przysługującej mu refundacji na lek.

W kwietniu 2023 roku wszedł w życie przepis art. 96 ust. 41 Prawa farmaceutycznego, zgodnie z którym receptę farmaceutyczną można wystawić na produkt immunologiczny niezbędny do przeprowadzania szczepienia ochronnego przeciw grypie w aptece ogólnodostępnej – na podstawie art. 86 ust. 8a tej samej ustawy. Recepta farmaceutyczna jest podstawą zastosowania produktu leczniczego w aptece ogólnodostępnej, w której farmaceuta wystawił tę receptę. Szczepionki na grypę są obecnie refundowane w refundacji aptecznej – pacjent posiadający receptę wystawioną ze zniżką refundacyjną może taki lek zakupić taniej w aptece. Co więcej, od 1 listopada 2023 roku szczepionki przeciw grypie są bezpłatne dla dzieci i młodzieży do ukończenia 18 lat oraz dla seniorów powyżej 65. roku życia.

Farmaceuci mają jednak wątpliwości, czy są uprawnieni do wystawienia recepty farmaceutycznej z zachowaniem wskazanych powyżej uprawnień pacjentów do bezpłatnych lub częściowo finansowanych ze środków publicznych szczepionek na grypę. Wynika to z faktu, że art. 96 ust. 4 pkt 4) Prawa farmaceutycznego stanowi, iż recepta farmaceutyczna jest realizowana z odpłatnością 100 proc., z wyjątkiem recept pro auctore oraz pro familiae. Przepis art. 96 ust. 41 Prawa farmaceutycznego wprost tej regulacji nie wyłącza, co faktycznie rodzi pytania o możliwość wystawienia recepty farmaceutycznej dla osoby innej niż wystawiająca receptę lub jej rodzina, która umożliwiałaby nabycie szczepionki przeciw grypie z zachowaniem uprawnień wynikających z refundacji. Dlatego zasadne wydaje się dokonanie kolejnej nowelizacji ustawy, która wprost tę kwestię przesądzi na korzyść pacjentów.

Tekst adwokat Katarzyny Czyżewskiej z Czyżewscy Kancelarii Adwokackiej.