Przymus bezpośredni wciąż jest nadużywany

Niepotrzebne stosowanie nadmiernej siły fizycznej ze strony personelu medycznego, straszenie, stosowanie przymusu bezpośredniego jako metody „prewencyjnej” czy wielogodzinne unieruchamianie chorych to tylko niektóre sytuacje, na które skarżą się pacjenci oddziałów psychiatrycznych.

Przymus bezpośredni ponad 20 tys. razy
O problemach praktycznych i legislacyjnych związanych z użyciem przymusu bezpośredniego dyskutowano 11 września podczas posiedzenia Podkomisji stałej do spraw Zdrowia Psychicznego. Jak wskazywał Damian Marciniak, dyrektor Departamentu do spraw Zdrowia Psychicznego w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta, w 2023 r. kierownicy podmiotów leczniczych przekazali, że przymus bezpośredni zastosowano w podmiotach leczniczych łącznie 23 028 razy (z czego najwięcej przypadków odnotowano na oddziałach psychiatrii dorosłych, ale dużo z nich było również na oddziałach dzieci i młodzieży) – relacjonował z posiedzenia podkomisji portal prawo.pl.

Według danych tegorocznych można szacować, że w tym roku będzie podobnie.

Marciniak zaznaczył, że z doświadczenia biura wynika, iż najczęściej stosowanym rodzajem przymusu jest nadal unieruchomienie za pomocą pasów magnetycznych. Pacjent powinien przebywać wówczas w osobnej sali, ale w praktyce bardzo często dzieje się to w salach wieloosobowych, gdzie pacjentowi nie zapewnia się nawet minimum intymności. Wiele podmiotów nie ma jednak wystarczającej liczby izolatek.

Co to jest przymus bezpośredni?
Przymus bezpośredni jest działaniem podejmowanym przez osoby do tego upoważnione w stosunku do osoby z zaburzeniami psychicznymi wbrew jej woli. Są jego cztery formy:

• przytrzymanie – doraźne, krótkotrwałe unieruchomienie osoby z użyciem siły fizycznej,
• przymusowe zastosowanie leków – doraźne lub przewidziane w planie postępowania leczniczego wprowadzenie leków do organizmu osoby – bez jej zgody,
• unieruchomienie – obezwładnienie osoby z użyciem pasów, uchwytów, prześcieradeł lub kaftana bezpieczeństwa,
• izolacja – umieszczenie osoby, pojedynczo, w zamkniętym i odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu.

Zgodnie z art. 18 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przymus bezpośredni można zastosować wobec osoby z zaburzeniami psychicznymi czy chorej psychicznie wtedy, kiedy pacjent dopuszcza się zamachu na zdrowie swoje lub innej osoby, działa przeciw bezpieczeństwu powszechnemu, kiedy w sposób gwałtowny niszczy lub uszkadza przedmioty znajdujące się w jego otoczeniu, lub poważnie zakłóca lub uniemożliwia funkcjonowanie szpitala psychiatrycznego.

Przymus bezpośredni można także stosować, aby zapobiec samowolnemu opuszczeniu szpitala psychiatrycznego przez pacjenta przebywającego w nim bez zgody. Decyzję o przymusie bezpośrednim, jego rodzaju, decyduje lekarz, który go nadzoruje. W wyjątkowych sytuacjach taką decyzję może podjąć również pielęgniarka.

Współpraca popłaca ►W psychiatrii dziecięco-młodzieżowej konieczne są współpraca międzyresortowa oraz odpowiednia nowelizacja aktów prawnych – eksperci przyznali, że bez tego nie da się poprawić zdrowia psychicznego niepełnoletnich.

Zbyt mała wiedza pacjentów
Jak poinformował w czasie posiedzenia podkomisji dyrektor Marciniak, w 2023 r. do Biura RPP wpłynęły 132 skargi pacjentów na tę procedurę, ale aż 394 dodatkowe skargi zostały z własnej inicjatywy złożone przez rzeczników praw pacjenta szpitala psychiatrycznego (którzy są pracownikami biura). Wynika z tego, że pacjenci nie są świadomi, jakie prawa przysługują im w kontekście przymusu bezpośredniego, bo nie są o tym również informowani.

Same skargi najczęściej dotyczą: braku podstaw do zastosowania procedury, niewłaściwego zachowania (np. kierowane komentarze) i brutalności personelu przy przytrzymaniu. Nie zawsze odbywa się to również pod okiem kamer monitoringu. Marciniak podkreślił, że niestety większość skarg rzeczywiście się potwierdza.

Maciej Łokaj, radca prawny, partner w Gardens Tax & Legal, zaznaczył, że kwestia stosowania przymusu bezpośredniego jest niezwykle trudna i wymaga odpowiedniego wyważenia dóbr. Z jednej strony istnieje bowiem konieczność zapewnienia samemu pacjentowi, a także innym osobom, w szczególności personelowi medycznemu, należytego bezpieczeństwa. Z drugiej zaś nie można zapominać o uregulowanych ustawowo prawach pacjenta, w tym chociażby prawie do poszanowania intymności i godności.

Jak ocenił, obecnie obowiązujące przepisy niewątpliwie wymagają nowelizacji, która doprowadzi do ich doprecyzowania.

Przeczytaj także: „Próba samobójcza polskiej psychiatrii dziecięcej”.