Dlaczego warto oznaczać ANA u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów w trakcie leczenia biologicznego?

Wprowadzenie do leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) leków biologicznych, stanowiło przełom w terapii. Pomimo uzyskania celu terapeutycznego u wysokiego odsetka chorych, w części przypadków obserwowana jest pierwotna lub wtórna nieskuteczność leczenia. Naukowcy japońscy (Ishikawa Y. et al.) zwracają uwagę na związek wystąpienia wtórnej nieskuteczności terapii, z pojawieniem się w trakcie stosowania leków biologicznych przeciwciał przeciwjądrowych (ANA), co obserwowane jest głównie w przypadku inhibitorów TNF alfa.

W ramach jednoośrodkowego badania prospektywnego (KURAMA cohort study), badacze poddali obserwacji 730 chorych na rzs, którzy rozpoczęli leczenie biologiczne w latach 2000-2016 (inhibitorami TNF alfa, tocilizumabem oraz abataceptem) oraz 1320 chorych, którzy nie otrzymywali leków biologicznych. U chorych co 3 miesiące wykonywano oznaczenie profilu ANA (met. immunofluorescencji pośredniej na komórkach HEp-2). Wyjściowo miano przekraczające 1:80 uznawano za pozytywne. Ponad dwukrotne zwiększenie miana ANA w trakcie leczenia, w stosunku do wartości wyjściowych, przyjęto za wartość dodatnią. Spośród 730 badanych leczonych biologicznie z analizy wykluczono – 73 chorych, którzy otrzymywali leki biopodobne lub te o innym mechanizmie działania niż wymienione powyżej oraz ponad 190 kolejnych, z uwagi na niekompletność danych klinicznych.

Analiza danych wykazała, że wystąpienie ANA w trakcie leczenia (roczna obserwacja), związane było z istotnym pogorszeniem odpowiedzi klinicznej, nieskutecznością terapii oraz zaprzestaniem leczenia. Wykazano, że pacjenci u których wystąpiły przeciwciała ANA po 3 miesiącach od rozpoczęcia leczenia biologicznego, prezentowali gorszą odpowiedź na leczenie w okresie 3 – 12 miesięcy. Podobnie, stwierdzenie obecności ANA po 12 miesiącach terapii, korelowało istotnie z odległą nieskutecznością leczenia (w okresie 12 – 24 miesięcy od rozpoczęcia). Stosowanie inhibitorów TNF alfa (w szczególności infliximabu) stanowiło silny czynnik ryzyka indukcji przeciwciał ANA w okresie 12 miesięcy od rozpoczęcia terapii. Stosowanie tocilizumabu oraz abataceptu nie było związane z pojawieniem się przeciwciał przeciwjądrowych. Najczęstszym typem świecenia (w badaniu immunofluorescencji) obserwowanym wyjściowo oraz w trakcie kolejnych oznaczeń był typ homogenny i plamisty, co wskazuje na toczniopodobny typ autoimmunizacji. Zaobserwowano ponadto trend do częstszego występowania ANA w trakcie leczenia biologicznego, u pacjentów z wyjściowo wysokim mianem czynnika reumatoidalnego (>500 IU/mL).

Wyniki badania wskazują, że pojawienie się przeciwciał ANA w trakcie terapii biologicznym lekiem modyfikującym (szczególnie inhibitorem TNF alfa), związane jest z niekorzystnym rokowaniem odnośnie odpowiedzi na leczenie w dalszej obserwacji.