Rehabilitacja wymaga skoordynowanego działania

– Bez czynnego, aktywnego w sferze fizycznej i mentalnej zaangażowania pacjenta nie można osiągnąć w rehabilitacji sukcesu – mówi prof. dr hab. Przemysław Lisiński, kierownik Kliniki Rehabilitacji i Pracowni Rehabilitacji Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. – Rehabilitacja, to długotrwały proces, a nie wybiórcze zabiegi fizjoterapeutyczne, dlatego wymaga kompleksowego, multidyscyplinarnego, ciągłego i skoordynowanego działania.

Jakie schorzenia reumatyczne wymagają rehabilitacji?

Narząd ruchu służy człowiekowi do przemieszczania się, dlatego każdy uraz lub schorzenie, które zaburza tą możliwość wymaga rehabilitacji. Szczególnie dotyczy to takich urazów i schorzeń, które w sposób długotrwały oddziałują na stawy. Obecnie największym problemem w tak zdefiniowanym obszarze jest choroba zwyrodnieniowa, którą można by uznać za schorzenie cywilizacyjne. Lekarze rehabilitacji medycznej i fizjoterapeuci nie są jedynymi specjalistami, których działania mają na celu przywrócenie sprawności chorym. Na tym polu współpracujemy także z reumatologami i ortopedami. Bo zgodnie z tym, co mówił prof. Dega - twórca Polskiej Koncepcji Rehabilitacji, przywracanie sprawności chorym wymaga skoordynowanej współpracy wszystkich zaangażowanych w proces leczenia chorego. Choroby reumatyczne mają często przebieg przewlekły z okresami zaostrzeń. Dodatkowo bardzo często skutkują deformacjami narządu ruchu i w konsekwencji pogorszeniem jakości życia. W okresach zaostrzeń, z racji silnego bólu, intensywność procesu rehabilitacji ulega znacznemu ograniczeniu. Precyzując, z punktu widzenia metodologii działań ukierunkowanych na poprawę sprawności fizycznej, rehabilitacja ma dwa główne obszary oddziaływania: kinezyterapię i fizykoterapię. W okresie występowania wzmiankowanego ostrego bólu, intensywna kinezyterapia jest praktycznie niemożliwa, gdyż nadmierna stymulacja bólowa wywołana wieloma procedurami kinezyterapeutycznymi wywołuje u pacjenta strach i reakcje wycofania. Jak już wspomniałem rehabilitacja, to taka dziedzina medycyny, która szczególnie wymaga współpracy pacjenta z lekarzem. Bez pełnego zaangażowania pacjenta w proces leczenia nie można osiągnąć w rehabilitacji sukcesu.


Kiedy powinno się zacząć rehabilitację w chorobach reumatycznych?

Jak najwcześniej. Pacjent, z rozpoznaną „chorobą reumatyczną” nie powinien zbyt długo czekać na rehabilitację, gdyż zaawansowanie choroby i jej skutków w znaczeniu dysfunkcyjności może doprowadzić do sytuacji, w której pomoc rehabilitanta nie będzie już praktycznie możliwa. Należy także wyraźnie podkreślić, że w „chorobach reumatycznych” nadzorowana rehabilitacja ruchowa będzie towarzyszyła choremu do końca życia. Dlatego też, im wcześniej rozpoczniemy rehabilitację, tym lepiej dla chorego.


Co jest celem rehabilitacji w chorobach reumatycznych?

Głównym celem jest, bez wątpienia, poprawa jakości życia pacjenta. Z uwagi na dynamikę tych chorób, pacjenci stale poddawani są leczeniu, czy to farmakologicznemu, czy też operacyjnemu. W związku z tym ciągła rehabilitacja, skoordynowana z innymi formami leczenia, powinna być ukierunkowana na utrzymanie maksymalnej, możliwej do osiągnięcia na danym etapie choroby, samodzielności funkcjonalnej przekładającej się na aktywne uczestnictwo w życiu rodzinnym, zawodowym i społecznym. Można to osiągnąć poprzez: zmniejszenie częstotliwości występowania epizodów bólowych i ich intensywności, a w efekcie ograniczenie ilości przyjmowanych leków przeciwbólowych, zwiększenie siły i wytrzymałości mięśni pacjenta, poprawę reakcji posturalnych i mobilności chorego.


Jakie techniki rehabilitacyjne stosowane są w chorobach reumatycznych?

Istnieje wiele aplikacji kinezyterapeutycznych i fizykoterapeutycznych skutecznych w przypadku tego typu schorzeń. Nie ma jednego zestawu metod uniwersalnych dla wszystkich rodzajów „chorób reumatycznych”. Sztuka polega na tym, aby do każdego pacjenta i stopnia zaawansowania jego choroby dobrać te najbardziej skuteczne. Mamy wiele rodzajów technik poprawiających ruchomość stawów, siłę mięśniową, koordynację ruchową etc. Niektóre z nich nie wymagają sprzętu specjalistycznego, a inne ukierunkowane są na indywidualną współpracę z terapeutą.


Czy w różnych jednostkach chorobowych wymagany jest inny zakres technik rehabilitacyjnych?

Zasadniczo tak, bo w każdej jednostce chorobowej występuje z reguły inna lokacja zmian patoanatomicznych. Inna będzie w ZZSK, a inna w RZS i ŁZS, czy chorobie zwyrodnieniowej. Leczenie rehabilitacyjne musi uwzględniać nie tylko lokalny charakter zmian i jego odniesienie do segmentarnej funkcji, ale powinno uwzględniać wpływ tych lokalnych zmian na globalną funkcjonalność chorego. Różnice terapeutyczne w poszczególnych typach „chorób reumatycznych” polegają na odmiennej sekwencyjności stosowanych procedur rehabilitacyjnych, tak, aby, jak najszybciej uzyskać akceptowalny stan funkcjonalności. Ponadto ta sama jednostka chorobowa może występować u różnych pacjentów z różną ekspresją. Poza tym w okresie zaostrzenia choroby, rehabilitacja prowadzona jest bardziej łagodnymi metodami, które w okresie remisji stają się bardziej „ekspresyjne”. Generalnie, obowiązuje zasada, że intensywność stosowanych procedur ma wywoływać pozytywną zmianę funkcjonalną. Cała sztuka i magia leczenia rehabilitacyjnego polega na tym, aby do każdego pacjenta i każdej jednostki chorobowej dobrać najbardziej optymalny zestaw zabiegów.
Rehabilitacja powinna być wdrażana jak najszybciej już przy pierwszych objawach chorobowych w sposób konsekwentny i pod nadzorem rehabilitanta. Jeśli bylibyśmy w stanie zawsze tak działać, to liczba deformacji wymagających interwencji chirurgicznej w chorobach reumatycznych byłaby znacząco mniejsza.


W jaki sposób przekonać pacjenta do tego, że potrzebuje rehabilitacji?

Istotna jest rozmowa z pacjentem na temat genezy bólu, jego charakteru i sposobów radzenia sobie z tym problemem. Zrozumienie podstawowych pojęć związanych z bólem, to pierwszy krok motywacyjny w kierunku aktywnego uczestnictwa w rehabilitacji. Często chory koncentruje się wyłącznie na fakcie, że ból jest, a nie na charakterze tego bólu, czyli intensywności, częstotliwości, relacji z aktywnością lub jej brakiem, reakcji na leki przeciwbólowe. Rejestracja opisanych determinant pozwala choremu na „zrozumienie” bólu i skuteczną walkę z nim poprzez rehabilitację. Praktycznym rozwiązaniem może być prowadzenie przez chorego tak zwanego „dziennika” bólu, co pozwala na budowanie skutecznej motywacji do aktywizacji chorego. Rehabilitacja nie jest i nie może być jednak remedium na wszystkie dolegliwości bólowe. Reasumując, w „chorobach reumatycznych” najważniejsze, to przekonać pacjenta, aby pomimo bólu aktywnie uczestniczył w rehabilitacji.


Kiedy w chorobach reumatycznych rehabilitacja już nie pomaga i należy ingerować ortopedycznie?

To zależy od stanu klinicznego pacjenta. Ingerencja jest konieczna wówczas, kiedy „choroba reumatyczna” prowadzi do takich deformacji i w efekcie dysfunkcji, których nie można zniwelować metodami zachowawczymi ani też efektywnie skompensować ortotycznie.


Na ile możemy mówić o rozwoju rehabilitacja w ostatnich latach?

Ostatnie lata, to intensywny rozwój rehabilitacji i fizjoterapii w kategoriach nowych technik terapeutycznych. To także fenomen intensywnego przekazywania wiedzy za pomocą internetowych for społecznościowych. To wszystko pozwala optymistycznie patrzeć w przyszłość i buduje „nową jakość” w leczeniu chorych z „chorobami reumatycznymi”. Głęboko wierzę, że najbliższa przyszłość to rozwój technik IT i rozmaitych aplikacji, dzięki którym chory mógłby w znacznie większym stopniu niż obecnie aktywnie uczestniczyć w rehabilitacji. Obecnie, ze względu na wzrost liczby chorych wymagających rehabilitacji niezależnie od rodzaju schorzenia i dysfunkcji, nie ma możliwości zapewnienia tego typu leczenia wszystkim potrzebującym w specjalistycznych oddziałach, czy ośrodkach.

Rozmawiała Alicja Kostecka