Zjednoczeni w cukrzycy

– W ostatnim czasie resort zdrowia poczynił duże inwestycje w obszarze cukrzycy. Zaszło wiele ważnych zmian w zakresie refundacji i dostępu do nowych terapii – wskazał Mateusz Oczkowski z Ministerstwa Zdrowia. Zdaniem ekspertów coraz większy wpływ cukrzycy na system ochrony zdrowia stwarza nadal potrzebę podjęcia kompleksowych działań, również na poziomie europejskim. Szacuje się, że całkowite obciążenie budżetu NFZ kosztami tej choroby to ponad 6 mld zł.

• W środę 9 kwietnia odbyła się prezentacja wyników raportu „Diabetologia w Polsce na tle Unii Europejskiej. Bilans z okazji polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej”, który powstał z inicjatywy Forum Ekspertów ds. Cukrzycy
• Raport jest próbą podsumowania priorytetów, działań i dokonań, które zrealizowano w ostatnich kilku latach w Polsce i w Unii Europejskiej w zakresie optymalizacji opieki nad chorym na cukrzycę oraz zebraniem wniosków i rekomendacji na następne lata
• Ważnym kontekstem do powstania raportu jest polska prezydencja w Radzie UE, której jednym z priorytetów jest bezpieczeństwo zdrowotne
• Prezentacji raportu towarzyszyła debata z udziałem m.in. Mateusza Oczkowskiego z Ministerstwa Zdrowia i prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, prof. Iriny Kowalskiej

Terapia cukrzycy w Polsce 

Eksperci podkreślili, że cukrzyca wciąż jest poważnym problemem zdrowotnym i ekonomicznym, zarówno w Europie, jak i w Polsce. Szacuje się, że całkowite obciążenie budżetu NFZ kosztami cukrzycy, rozumianymi jako suma leczenia choroby, jej powikłań i cięższego przebiegu schorzeń współistniejących wynosi ponad 6 mld zł. Z kolei średni koszt leczenia jednego pacjenta z cukrzycą jest o 82,5 proc. wyższy od pacjenta tej samej płci i tym samym wieku, ale bez diagnozy. Spadają natomiast wydatki ZUS na świadczenia związane z niezdolnością do pracy spowodowaną cukrzycą, co może być spowodowane poprawą dostępu do nowych, refundowanych technologii medycznych w zakresie leczenia i monitorowania cukrzycy.

W Polsce w latach 2018–2025, zgodnie ze stanem na styczeń 2025 r., nastąpiła znacząca poprawa w dostępie do nowych, refundowanych technologii medycznych w diagnostyce i terapii cukrzycy. W raporcie podkreślono jednak, że część udostępnionych terapii refundowana jest w zawężonych – nieuzasadnionych klinicznie – wskazaniach w stosunku do obowiązujących wytycznych klinicznych.

W 2018 r. zrefundowano publicznie system ciągłego monitorowania glikemii w czasie rzeczywistym (CGM-RT) dla dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 do 26. r.ż. W 2019 r. finansowaniem publicznym objęto flozyny (inhibitory SGLT-2), takie jak empagliflozyna, dapagliflozyna, kanagliflozyna, czujnik do systemu monitorowania stężenia glukozy Flash (Flash Glucose Monitoring, FGM) dla dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 w wieku od 4. do 18. r.ż. oraz opatrunki oczyszczające ranę w terapii stopy cukrzycowej. W 2020 r. zrefundowano inkretyny (analogi GLP-1) – dulaglutyd, semaglutyd, a w 2021 r. – aflibercept, bewacyzumab, deksametazon implant i ranibizumab w ramach programu lekowego B.120 Leczenie cukrzycowego obrzęku plamki (DME). W 2022 r. zrefundowano inhibitory DPP-4, takie jak widagliptyna, sitagliptyna + metformina, sitagliptyna, oraz igły do penów. W 2024 r. usunięto zapisy dotyczące konieczności stosowania insulin NPH, występowania hipoglikemii oraz typu cukrzycy w refundacji długo działających analogów insuliny – czytamy w raporcie.

Diagnoza sytuacji 

W Polsce liczba zdiagnozowanych chorych wynosiła w 2023 r. ponad 25 tys. pacjentów poniżej 18. roku życia oraz 3,24 mln pacjentów w wieku 18 lat i więcej.

Prof. Irina Kowalska z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, przypomniała o deklaracji, którą w 2023 r. podpisały państwa europejskie, a której celem jest intensyfikacja opieki związanej z cukrzycą.

– Priorytetem deklaracji jest zwrócenie uwagi na konieczność wczesnego wykrywania, skutecznej diagnostyki oraz leczenia cukrzycy i jej powikłań w Europie. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne poparło tę deklarację – przekazała ekspertka.

Podkreśliła, że w Polsce na cukrzycę choruje ok. 3 milionów Polaków, jednak problem nadal stanowią osoby z nierozpoznaną chorobą. – Na poziomie populacyjnym ryzyko wystąpienia cukrzycy wynosi ok. 14 proc. W badaniu kohortowym dotyczącym oceny stanu zdrowia mieszkańców Białegostoku w wieku 20–80 lat wykazano, że 40 proc. osób miało stan przedcukrzycowy. Tak wysokich wskaźników do tej pory jeszcze nie mieliśmy – stwierdziła prezes PTD.

Zwróciła uwagę na konieczność poprawy wykrywania cukrzycy i jakości opieki nad pacjentami. – Celem jest równy dostęp do opieki diabetologicznej. Dobry kierunek to pilotaż opieki nad pacjentami z zespołem stopy cukrzycowej – zaznaczyła specjalistka.

Postulaty Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego

Prof. Kowalska zaznaczyła, że w ramach równego dostępu do opieki diabetologicznej i nowoczesnych terapii istotna jest refundacja terapii z pomocą pomp insulinowych u osób powyżej 26 lat z cukrzycą typu 1. Profesor poinformowała, że wniosek w tej sprawie został już złożony do Ministerstwa Zdrowia. Dodała, że PTD postuluje także rozszerzenie dostępu do systemów ciągłego monitorowania glikemii (CGM), również dla pacjentów z cukrzycą typu 2 leczonych insuliną, oraz szerszy dostęp do nowoczesnych terapii, w tym leków inkretynowych i flozyn.

Prof. Kowalska przekazała również, że obecnie toczą się prace nad świadczeniami diabetologicznymi w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej (odwrócona piramida świadczeń) oraz prace nad świadczeniami szpitalnymi w diabetologii dzieci i dorosłych.

Podczas debaty prof. Małgorzata Myśliwiec, kierownik Katedry i Kliniki Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, zwróciła uwagę na wzrost zapadalności na cukrzycę typu 1. W populacji osób dorosłych stwierdza się więcej przypadków tej choroby niż u dzieci, a powodem jest fakt, że nie była ona prawidłowo diagnozowana.

– Cukrzyca typu 1 skraca oczekiwaną długość życia. W zależności od kraju od 10 do nawet 40 lat. W Polsce to 12 lat krócej. Aby to zmienić, musimy nadal poprawiać jakość opieki i dostęp do nowoczesnego leczenia. Musimy działać razem – powiedziała.

Prof. Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz, kierownik Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, past-prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, wskazała na poprawę wskaźników hospitalizacji. Jak zaznaczyła, mamy mniej powikłań związanych z cukrzycą pomimo późnych jej rozpoznań. – Jest mniej amputacji, choć przez wiele lat byliśmy w ogonie Unii Europejskiej w tej kwestii. Poprawa nastąpiła dzięki programowi leczenia zespołu stopy cukrzycowej – oceniła specjalistka.

Ograniczona dostępność do diabetologów 

Prof. Krzysztof Strojek, kierownik Oddziału Chorób Wewnętrznych i Diabetologii w Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu, wskazał na ograniczony dostęp do specjalistów diabetologów.

– 27 procent diabetologów jest w wieku emertylnym. Problemem jest nie tylko za mała liczba diabetologów, ale także nierówne ich rozlokowanie w kraju. Niskie wyceny powodują odpływ poradni do sektora prywatnego. Ale postęp w leczeniu jest, są nowe leki, technologie i programy – zaznaczył ekspert.

Reprezentantka strony pacjenckiej Monika Kaczmarek, prezentujac wyniki ankiety przeprowadzonej przez Polskie Stowarzyszenie Diabetyków, podkreśliła, że 49 proc. pacjentów uważa opiekę diabetologiczną za jedynie wystarczającą, a 16 proc. twierdzi, że jest dobra. Wskazała, że częściej niż raz w roku diabetologa odwiedza tylko 53 proc. chorych.

– Aż 48 proc. respondentów nie korzysta z opieki koordynowanej w cukrzycy, ponieważ w ich okolicy POZ nie ma takiego świadczenia. Z kolei 37 proc. nie korzysta, bo nie wie, czym jest opieka koordynowana – podsumowała wyniki ankiety prezes PSD.

Postęp w leczeniu cukrzycy jest faktem

Michał Byliniak, dyrektor generalny Związku Pracodawców Innowacyjnych Firm Farmaceutycznych INFARMA, zauważył, że postęp w leczeniu cukrzycy jest faktem i jest on zasługą lekarzy, organizacji pacjenckich i niewątpliwie Ministerstwa Zdrowia.

– Oczywiście nadal są potrzeby zmian i poprawy dostępu do innowacyjncyh terapii, o czym cały czas rozmawiamy i co pokazuje nasz Access Gap oraz europejskie badanie WAIT – powiedział ekspert. 

Poprawa dostępu do innowacyjnych terapii

Po wysłuchaniu ekspertów na koniec głos zabrał Mateusz Oczkowski, zastępca dyrektora Departamentu Polityki Lekowej i Farmacji w Ministerstwie Zdrowia.

Podkreślił, że w diabetologii w ostatnich latach zaszło wiele dobrych zmian. 

– Nazywam ten okres złotym okresem refundacyjnym, bo wiele zmieniło się w refundacji i w dostępie do nowoczesnych leków. Jestem dumny, że mogę brać udział w tych zmianach, z których korzystają pacjenci. Niemniej jednak cukrzyca nadal jest wielkim wyzwaniem. I o ile w cukrzycy typu 1 dostęp terapeutyczny mamy na najwyższym poziomie, to cukrzyca typu 2 zawsze była obawą dla decydentów, bo dotyka bardzo dużej grypy pacjentów. Chorzy nie do końca czuwają jednak nad tą dyscypliną w leczeniu, a leczenie cukrzycy typu 2 w dużej mierze zależy właśnie od dyscypliny pacjentów – tłumaczył przestawiciel resortu zdrowia. 

Podkreślił, że dużym osięgnięciem w zakresie diabetologii jest dostęp pacjentów do systemów monitorowania cukru we krwi. 

– Ta konstrukcja została w niezwykle przemyślany sposób zaimplementowana. Jednym z jej elementów jest dyscyplina związana z tym, że pacjent ma się pilnować sam, ale to przynosi efekty. (…) Ze strony Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego mamy rękojmie, że można samodzielnie podejmować decyzję na podstawie odczytów z tych systemów i raczej pójdziemy w tym kierunku. Jednak myśleliśmy, że ten kierunek da nam duże oszczędności na zmiany, o które postuluje środowiskowo diabetologów. W porównaniu z wstępnymi deklaracjami firm i naszymi szacunkami będą to wyższe oczekiwania finansowe. Będziemy dokładnie to analizować – powiedział Oczkowski, dodając, że resort nie wyklucza, iż po raz pierwszy w tym obszarze wykorzysta model instrumentu dzielenia ryzyka (RSA).

Podczas dyskusji eksperci zwrócili także uwagę na efektywność wydatkowania środków z podatku cukrowego, wprowadzonego w 2020 r., który budzi wątpliwości środowiska ekspertów klinicznych oraz pacjentów. Od 2021 r. strona społeczna wskazuje na potrzebę zmian dotyczących funkcjonowania opłaty cukrowej – w tym w szczególności wprowadzenia rozwiązań z zakresu skrupulatnej ewidencji środków, planowania alokacji nakładów w ujęciu rocznym, jak również instrumentów, które zagwarantują, że wpływy z podatku są wydawane zgodnie z ustawowym przeznaczeniem.

Zalecenia Forum Ekspertów ds. Cukrzycy

Forum Ekspertów ds. Cukrzycy zaapelowało, aby diabetologia pozostała jednym z priorytetów zdrowotnych dla wszystkich interesariuszy systemowych, decydentów i płatników. Eksperci zaproponowali zalecenia, których realizacja pozwoli na konsekwentne usprawnianie opieki nad pacjentem z cukrzycą. Rekomendacje zostały podzielone na trzy kluczowe obszary: zmiany systemowe, profilaktyka i edukacja na poziomie szkoły oraz efektywne wykorzystywanie zasobów systemu ochrony zdrowia w opiece diabetologicznej.

Raport „Diabetologia w Polsce na tle Unii Europejskiej. Bilans z okazji polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej” dostępny na stronie: https://www.infarma.pl/.