iStock
Rosyjska ruletka – Sputnik V
Redaktor: Krystian Lurka
Data: 28.04.2021
Źródło: Paweł Mierzejewski
| Tagi: | Paweł Mierzejewski |
Komitet ds. Leków Stosowanych u Ludzi (CHMP) Europejskiej Agencji Leków rozpoczął przegląd wyników badań szczepionki Sputnik V (Gam-COVID-Vac), opracowanej przez rosyjskie Narodowe Centrum Epidemiologii i Mikrobiologii Gamaleya. Co z naukowego punktu widzenia wiemy o tej szczepionce? Przegląd w „Menedżerze Zdrowia” robi prof. Paweł Mierzejewski z Zakładu Farmakologii Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.
Analiza prof. Pawła Mierzejewskiego:
– Sputnik V składa się z dwóch różnych wirusów należących do rodziny adenowirusów, Ad26 i Ad5. Te adenowirusy zostały zmodyfikowane tak, aby zawierały gen, matrycę do wytwarzania białka S stanowiącego kolec wirusa SARS-CoV-2. Dla przypomnienia, białko S odpowiada za wnikanie wirusa SARS-CoV-2 do komórek zainfekowanego organizmu, łącząc się z ACE2 - enzymem występującym na powierzchni wielu komórek, w tym przede wszystkim komórek układu oddechowego. Zmodyfikowane adenowirusy, będące nośnikiem białka S, nie mogą się namnażać w organizmie i nie mają działania chorobotwórczego. Po podaniu zmodyfikowany adenowirus wnika do komórek organizmu i tam uruchamia produkcję białka S. Obce białko jest rozpoznawane przez układ odpornościowy, co prowadzi do wytworzenia odpowiedzi humoralnej (przeciwciała) i komórkowej - aktywacja limfocytów T. Bieżące informacje na temat szczepionki podawane przez Narodowe Centrum Epidemiologii i Mikrobiologii Gamaleya można znaleźć na stronie internetowej rosyjskiej szczepionki1. Według zawartych tam informacji, Sputnik V jest pierwszą na świecie zarejestrowaną szczepionką przeciw COVID-19, obecnie rejestr obejmuje ponad 60 krajów. Koszt pojedynczej dawki wynosi około 10 dolarów, szczepionka może być przechowywana w temperaturze od 2 do 8 stopni Celsjusza. Według dziennika „Bild” (informacja z 22 kwietnia), Niemcy zakupią od Rosji 30 mln dawek Sputnika V, po 10 mln dawek w czerwcu, lipcu i sierpniu. Widać więc, że zainteresowanie tą szczepionką jest ogromne, także w krajach UE.
Niewiele wiemy na temat procesu rozwoju szczepionki. Sputnik V to skojarzona szczepionka wektorowa oparta na rekombinowanym adenowirusie rAd typu 26 (rAd26), którego używa również Janssen) i rAd typu 5 (rAd5) – oba kodują pełnej długości glikoproteinę kolca S SARS-CoV-2 (rAd26-S i rAd5-S). Sputnik V wykorzystuje dwa różne adenowirusy – rAd26-S i rAd5-S, które podaje się domięśniowo (oddzielnie) w odstępie 21 dni.
Skład szczepionki na podstawie informacji zawartej na stronie Medum9 przedstawia się następująco:
– dawka pierwsza zawiera jako substancję czynną rekombinowane cząsteczki rAD26 w ilości (10±0,5) x 1011 cząstek/dawka,
– dawka druga zawiera rekombinowane cząsteczki rAD5 w ilości (10±0,5) x 1011 cząstek/dawka.
W obu zastosowano takie same substancje pomocnicze to jest:
– tris (hydroksylometylo) aminometan – 1,21 μg,
– chlorek sodu – 2,19 μg,
– sacharoza – 25,0 μg,
– heksahydrat chlorku magnezu – 102,0 μg,
– sól sodowa EDTA dihydrat – 19,0 μg,
– polisorbat 80 – 250 μg,
– etanol 95 proc. – 2,5 μl,
– woda do wstrzykiwań do 0,5 ml.
Zastosowane substancje pomocnicze są standardowe, opisane w farmakopei polskiej i europejskiej, i nie wydają się wiązać z jakimkolwiek większym ryzykiem dla zdrowia.
W procesie rozwoju szczepionek wektorowych podstawowym problemem jest immunogenność samego wektora (adneowirusa). Celem szczepienia jest wytworzenie odpowiedzi immunologicznej na białko S, a nie na nośnik.
Adenowirusy są dwuniciowymi wirusami DNA, które są przyczyną wielu infekcji u ludzi, ale także u wielu innych gatunków2. Adenowirusy były początkowo wykorzystywane jako nośniki terapii genowej. Próby zastąpienia brakujących lub wadliwych genów przez zmodyfikowane adenowirusy zawierające te geny były zazwyczaj mało skuteczne z powodu odpowiedzi immunologicznej indukowanej przez antygeny adenowirusowe3. Adenowirusy są przedmiotem badań od kilkudziesięciu lat, większość wysiłków koncentrowała się na ludzkich wektorach opartych na Ad serotyp 5 (AdHu5). Chociaż wektor AdHu5 okazał się bardzo skutecznym nośnikiem, to jednak bardzo wiele osób około 40-60 proc. wytwarza przeciwciała przeciwko Ad5, co istotnie zmniejsza skuteczność przenoszenia genów przez wektor. W przypadku szczepionek, które wymagają powtórzenia dawki, jednym z rozwiązań jest zastosowanie w kolejnych dawkach dwóch różnych wektorów. Ewentualna odpowiedź immunologiczna w stosunku do nośnika wytworzona po podaniu pierwszej dawki nie wpływa wtedy na działanie drugiej dawki. To podejście zastosowano podczas opracowywania szczepionki Gam-COVID-Vac (Sputnik V).
Nie mamy niestety żadnych informacji, jak produkowane są rekombinowane wirusy zawarte w Sputniku V, jak wygląda kontrola jakości, badanie stabilności. Nie wiadomo, czy produkcja odbywa się zgodnie z zasadami GMP (dobra praktyka wytwarzania). Informacje te są kluczowe, żeby móc ocenić bezpieczeństwo szczepionki. W przestrzeni publicznej, pojawiły się informacje, że słowacki organ regulacyjny stwierdził, że partie Sputnika V importowane do krajów Europy Wschodniej „nie mają tych samych cech i właściwości”, jak wersja tej szczepionki opisywana w czasopiśmie „Lancet”. Oświadczenie słowackiego regulatora sugeruje poważne problemy z kontrolą jakości 4. Należy jednak podkreślić, że w sumie podobny problem dotyczy szczepionki Pfizer/BioNTech. Podczas oceny wyników badań przeprowadzonej przez EMA okazało się, że serie komercyjne różnią się zanieczyszczeniami od zastosowanych w badaniach klinicznych.
Wytwórca Sputnika V informuje, że przed rozpoczęciem badań klinicznych szczepionka przeszła wszystkie etapy badań przedklinicznych, eksperymenty prowadzono na różnych gatunkach zwierząt, w tym na dwóch gatunkach naczelnych, jednak nie ma w przestrzeni publicznej dostępnych żadnych wyników z tych badań5. Szczególnie interesujące jest, jakie są losy w organizmie szczepionki po jej podaniu, gdzie się dystrybuuje, jakie komórki ją wychwytują, gdzie dochodzi do ekspresji białka S. Wiadomo, że adenowirusy wykazują zróżnicowany tropizm komórkowy, różną zdolność wiązania się z receptorami komórek gospodarza6. Większość adenowirusów wywołuje łagodne choroby u dorosłych o prawidłowej odporności. Większość adenowirusów, w tym stereotyp Ad5, dostają się do komórek ludzkich przez znajdujący się na ich powierzchni receptor coxsackie-adenowirusowy (CAR). Receptor CAR ulega ekspresji na wielu typach komórek, w tym na hepatocytach, powierzchni podstawnej komórek nabłonkowych, komórkach śródbłonka, mioblastach i komórkach mięśnia sercowego. Komórki limfoidalne nie wykazują ekspresji CAR, ale mimo to stanowią rezerwuar dla przetrwałych zakażeń adenowirusami. Adenowirus stereotyp Ad26 nie wiąże się z CAR, tylko białkiem CD467. CD46 jest białkiem regulującym układ dopełniacza (kompleks białek biorący udział głównie w odpowiedzi nieswoistej organizmu), ulegającym ekspresji na wielu typach komórek, w tym na krwiotwórczych komórkach macierzystych i komórkach dendrytycznych. Powinowactwo receptorowe adenowirusów można sztucznie modyfikować, więc ostatecznie nie można jednoznacznie stwierdzić, jakie komórki są obiektem działania Sputnik V. Niestety nie została podana informacja, dotyczy to też innych szczepionek wektorowych anty-COVID, jakie są losy szczepionki w organizmie. Prawdopodobnie nie mamy jeszcze wystarczającej wiedzy na ten temat. Zakłada się, że szczepionki wektorowe podane domięśniowo mają działać w miejscu podania, co nie zostało potwierdzone wynikami badań. Jest to moim zdaniem kluczowa informacja, żeby ewentualnie móc przewidywać odległe skutki szczepień.
Badania kliniczne pierwszej i drugiej fazy szczepionki Sputnik V zostały ukończone 1 sierpnia 2020 r. Przeprowadzono je na grupie 76 osób, miały one charakter otwarty, bez randomizacji8. U wszystkich uczestników badania pojawiły się przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2. Nie stwierdzono poważnych zdarzeń niepożądanych. Większość zdarzeń niepożądanych była łagodna, najczęstszym był ból w miejscu wstrzyknięcia.
Na początku lutego 2021 r. opublikowano wyniki pośrednie badań trzeciej fazy8. Badania trzeciej fazy zaplanowano jako randomizowane, podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo. Włączono do nich prawie 22 000 dorosłych w wieku 18 lat lub starszych, rekrutowanych w 25 szpitalach w Moskwie. Każdy uczestnik otrzymał dwie dawki szczepionki w odstępie 21 dni albo placebo. Wyniki oparte na danych uzyskanych dotychczas od 14964 uczestników w grupie, która otrzymała szczepionkę i 4902 w grupie placebo wskazują, że szczepionka jest skuteczna w 91,6 proc., jeżeli chodzi o zdolność zapobiegania objawowemu zakażeniu. W okresie 21 dni od podania pierwszej dawki do około 70 dni od podania pierwszej dawki, w grupie osób zaszczepionych stwierdzono 16 przypadków COVID-19, w grupie placebo 62 przypadki. Ponad 98 proc. osób w grupie zaszczepionej rozwinęło odpowiedź humoralną i 100 proc. osób rozwinęło odpowiedź komórkową. Należy podkreślić, że w grupie osób zaszczepionych nie obserwowano ani jednego przypadku umiarkowanego lub ciężkiego przebiegu COVID-19, w grupie placebo wystąpiło natomiast 20 takich przypadków, co oznacza 100 proc. zabezpieczenie przed ciężkim przebiegiem COVID-19. Skuteczność szczepionki u osób starszych wynosiła 91,8 proc. i nie różniła się statystycznie od grupy w wieku 18-60 lat Zdarzenia niepożądane wystąpiły u 7966 osób, były w większości łagodne (94 proc.), pod postacią objawów grypopodobnych, bólu w miejscu iniekcji, ogólnego osłabienia. U 0,3 proc. zaszczepionych i u 0,4 proc. z grupy placebo obserwowano ciężkie zdarzenia niepożądane, żadne z nich nie miało związku ze szczepieniem. W trakcie badania cztery osoby zmarły – trzy w grupie osób zaszczepionej, jedna osoba w grupie placebo, zgony nie były związane ze szczepieniem. W procesie rozwoju szczepionki powstały dwie jej postaci - płynna, która wymaga przechowywania w temperaturze minus 18 stopni Celsjusza i osuszona, przeznaczona do zastosowania na masową skalę, która wymaga temperatury od 2 do 8 stopni Celsjusza. Do badań klinicznych zastosowano postać płynną, a więc inną niż do powszechnego stosowania.
Podsumowując – dostępnych danych dotyczących procesu rozwoju szczepionki Sputnik V, jej bezpieczeństwa i skuteczności z pewnością nie można uznać za wystarczające do dokonania pełnej jej oceny. Nie wiadomo, jak przebiega wytwarzanie szczepionki, jak wygląda kontrola jakości. Nie ma dostępnych żadnych wyników badań przedklinicznych, jedynie szczątkowe informacje, że takie badania zostały przeprowadzone. Nie wiadomo, jakie są losy szczepionki w organizmie. Większość wiedzy na temat jej działania pochodzi z wczesnych wyników badań klinicznych. Nie wiemy, jak długo działa, jaka jest jej długookresowa skuteczność i bezpieczeństwo. Nie wiemy, czy zapobiega także zakażeniom bezobjawowym, czy zapobiega transmisji wirusa. Czy wytworzona odporność chroni przed zakażeniami nowymi mutacjami – między innymi brytyjską, brazylijską i indyjską. Interesujące jest, czy Sputnik V – podobnie jak inne szczepionki wektorowe – zwiększa ryzyko incydentów zatorowo-zakrzepowych.
Na podstawie dostępnych danych trudno zaopiniować, czy Sputnik V jest bezpieczny i skuteczny. W obliczu pandemii świat stanął przed koniecznością podejmowania ryzykownych decyzji co do stosowania nie do końca przebadanych produktów. Żadne dopuszczone w Polsce do obrotu szczepionki nie mają przecież zakończonych badań trzeciej fazy, wiele informacji o ich skuteczności i bezpieczeństwa płynie na bieżąco z badań postmarketingowych.
Piśmiennictwo:
1. https://sputnikvaccine.com.
2. Guo J, Mondal M, Zhou D. Development of novel vaccine vectors: Chimpanzee adenoviral vectors. Hum Vaccin Immunother. 2018;14(7):1679-1685.
3. Tatsis N, Ertl HC. Adenoviruses as vaccine vectors. Mol Ther. 2004;10(4):616-29.
4. https://www.nytimes.com/2021/04/08/world/europe/slovakia-coronavirus-russia-vaccine-sputnik.html.
5. https://sputnikvaccine.com.
6. Tatsis N, Ertl HC. Adenoviruses as vaccine vectors. Mol Ther. 2004;10(4):616-29.
7. Li H, Rhee EG, Masek-Hammerman K, Teigler JE, Abbink P, Barouch DH. Adenovirus serotype 26 utilizes CD46 as a primary cellular receptor and only transiently activates T lymphocytes following vaccination of rhesus monkeys. J Virol. 2012;86(19):10862-10865.
8. Logunov DY, Dolzhikova IV, Zubkova OV i wsp., L. Safety and immunogenicity of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine in two formulations: two open, non-randomised phase 1/2 studies from Russia. Lancet. 2020;396(10255):887-897.
9. https://medum.ru/sputnik-v.
Przeczytaj także: „Co z tymi chińskimi szczepionkami?” i „Szczepionka BNT162b2 – analiza wyników badań dopuszczających do obrotu”.
– Sputnik V składa się z dwóch różnych wirusów należących do rodziny adenowirusów, Ad26 i Ad5. Te adenowirusy zostały zmodyfikowane tak, aby zawierały gen, matrycę do wytwarzania białka S stanowiącego kolec wirusa SARS-CoV-2. Dla przypomnienia, białko S odpowiada za wnikanie wirusa SARS-CoV-2 do komórek zainfekowanego organizmu, łącząc się z ACE2 - enzymem występującym na powierzchni wielu komórek, w tym przede wszystkim komórek układu oddechowego. Zmodyfikowane adenowirusy, będące nośnikiem białka S, nie mogą się namnażać w organizmie i nie mają działania chorobotwórczego. Po podaniu zmodyfikowany adenowirus wnika do komórek organizmu i tam uruchamia produkcję białka S. Obce białko jest rozpoznawane przez układ odpornościowy, co prowadzi do wytworzenia odpowiedzi humoralnej (przeciwciała) i komórkowej - aktywacja limfocytów T. Bieżące informacje na temat szczepionki podawane przez Narodowe Centrum Epidemiologii i Mikrobiologii Gamaleya można znaleźć na stronie internetowej rosyjskiej szczepionki1. Według zawartych tam informacji, Sputnik V jest pierwszą na świecie zarejestrowaną szczepionką przeciw COVID-19, obecnie rejestr obejmuje ponad 60 krajów. Koszt pojedynczej dawki wynosi około 10 dolarów, szczepionka może być przechowywana w temperaturze od 2 do 8 stopni Celsjusza. Według dziennika „Bild” (informacja z 22 kwietnia), Niemcy zakupią od Rosji 30 mln dawek Sputnika V, po 10 mln dawek w czerwcu, lipcu i sierpniu. Widać więc, że zainteresowanie tą szczepionką jest ogromne, także w krajach UE.
Niewiele wiemy na temat procesu rozwoju szczepionki. Sputnik V to skojarzona szczepionka wektorowa oparta na rekombinowanym adenowirusie rAd typu 26 (rAd26), którego używa również Janssen) i rAd typu 5 (rAd5) – oba kodują pełnej długości glikoproteinę kolca S SARS-CoV-2 (rAd26-S i rAd5-S). Sputnik V wykorzystuje dwa różne adenowirusy – rAd26-S i rAd5-S, które podaje się domięśniowo (oddzielnie) w odstępie 21 dni.
Skład szczepionki na podstawie informacji zawartej na stronie Medum9 przedstawia się następująco:
– dawka pierwsza zawiera jako substancję czynną rekombinowane cząsteczki rAD26 w ilości (10±0,5) x 1011 cząstek/dawka,
– dawka druga zawiera rekombinowane cząsteczki rAD5 w ilości (10±0,5) x 1011 cząstek/dawka.
W obu zastosowano takie same substancje pomocnicze to jest:
– tris (hydroksylometylo) aminometan – 1,21 μg,
– chlorek sodu – 2,19 μg,
– sacharoza – 25,0 μg,
– heksahydrat chlorku magnezu – 102,0 μg,
– sól sodowa EDTA dihydrat – 19,0 μg,
– polisorbat 80 – 250 μg,
– etanol 95 proc. – 2,5 μl,
– woda do wstrzykiwań do 0,5 ml.
Zastosowane substancje pomocnicze są standardowe, opisane w farmakopei polskiej i europejskiej, i nie wydają się wiązać z jakimkolwiek większym ryzykiem dla zdrowia.
W procesie rozwoju szczepionek wektorowych podstawowym problemem jest immunogenność samego wektora (adneowirusa). Celem szczepienia jest wytworzenie odpowiedzi immunologicznej na białko S, a nie na nośnik.
Adenowirusy są dwuniciowymi wirusami DNA, które są przyczyną wielu infekcji u ludzi, ale także u wielu innych gatunków2. Adenowirusy były początkowo wykorzystywane jako nośniki terapii genowej. Próby zastąpienia brakujących lub wadliwych genów przez zmodyfikowane adenowirusy zawierające te geny były zazwyczaj mało skuteczne z powodu odpowiedzi immunologicznej indukowanej przez antygeny adenowirusowe3. Adenowirusy są przedmiotem badań od kilkudziesięciu lat, większość wysiłków koncentrowała się na ludzkich wektorach opartych na Ad serotyp 5 (AdHu5). Chociaż wektor AdHu5 okazał się bardzo skutecznym nośnikiem, to jednak bardzo wiele osób około 40-60 proc. wytwarza przeciwciała przeciwko Ad5, co istotnie zmniejsza skuteczność przenoszenia genów przez wektor. W przypadku szczepionek, które wymagają powtórzenia dawki, jednym z rozwiązań jest zastosowanie w kolejnych dawkach dwóch różnych wektorów. Ewentualna odpowiedź immunologiczna w stosunku do nośnika wytworzona po podaniu pierwszej dawki nie wpływa wtedy na działanie drugiej dawki. To podejście zastosowano podczas opracowywania szczepionki Gam-COVID-Vac (Sputnik V).
Nie mamy niestety żadnych informacji, jak produkowane są rekombinowane wirusy zawarte w Sputniku V, jak wygląda kontrola jakości, badanie stabilności. Nie wiadomo, czy produkcja odbywa się zgodnie z zasadami GMP (dobra praktyka wytwarzania). Informacje te są kluczowe, żeby móc ocenić bezpieczeństwo szczepionki. W przestrzeni publicznej, pojawiły się informacje, że słowacki organ regulacyjny stwierdził, że partie Sputnika V importowane do krajów Europy Wschodniej „nie mają tych samych cech i właściwości”, jak wersja tej szczepionki opisywana w czasopiśmie „Lancet”. Oświadczenie słowackiego regulatora sugeruje poważne problemy z kontrolą jakości 4. Należy jednak podkreślić, że w sumie podobny problem dotyczy szczepionki Pfizer/BioNTech. Podczas oceny wyników badań przeprowadzonej przez EMA okazało się, że serie komercyjne różnią się zanieczyszczeniami od zastosowanych w badaniach klinicznych.
Wytwórca Sputnika V informuje, że przed rozpoczęciem badań klinicznych szczepionka przeszła wszystkie etapy badań przedklinicznych, eksperymenty prowadzono na różnych gatunkach zwierząt, w tym na dwóch gatunkach naczelnych, jednak nie ma w przestrzeni publicznej dostępnych żadnych wyników z tych badań5. Szczególnie interesujące jest, jakie są losy w organizmie szczepionki po jej podaniu, gdzie się dystrybuuje, jakie komórki ją wychwytują, gdzie dochodzi do ekspresji białka S. Wiadomo, że adenowirusy wykazują zróżnicowany tropizm komórkowy, różną zdolność wiązania się z receptorami komórek gospodarza6. Większość adenowirusów wywołuje łagodne choroby u dorosłych o prawidłowej odporności. Większość adenowirusów, w tym stereotyp Ad5, dostają się do komórek ludzkich przez znajdujący się na ich powierzchni receptor coxsackie-adenowirusowy (CAR). Receptor CAR ulega ekspresji na wielu typach komórek, w tym na hepatocytach, powierzchni podstawnej komórek nabłonkowych, komórkach śródbłonka, mioblastach i komórkach mięśnia sercowego. Komórki limfoidalne nie wykazują ekspresji CAR, ale mimo to stanowią rezerwuar dla przetrwałych zakażeń adenowirusami. Adenowirus stereotyp Ad26 nie wiąże się z CAR, tylko białkiem CD467. CD46 jest białkiem regulującym układ dopełniacza (kompleks białek biorący udział głównie w odpowiedzi nieswoistej organizmu), ulegającym ekspresji na wielu typach komórek, w tym na krwiotwórczych komórkach macierzystych i komórkach dendrytycznych. Powinowactwo receptorowe adenowirusów można sztucznie modyfikować, więc ostatecznie nie można jednoznacznie stwierdzić, jakie komórki są obiektem działania Sputnik V. Niestety nie została podana informacja, dotyczy to też innych szczepionek wektorowych anty-COVID, jakie są losy szczepionki w organizmie. Prawdopodobnie nie mamy jeszcze wystarczającej wiedzy na ten temat. Zakłada się, że szczepionki wektorowe podane domięśniowo mają działać w miejscu podania, co nie zostało potwierdzone wynikami badań. Jest to moim zdaniem kluczowa informacja, żeby ewentualnie móc przewidywać odległe skutki szczepień.
Badania kliniczne pierwszej i drugiej fazy szczepionki Sputnik V zostały ukończone 1 sierpnia 2020 r. Przeprowadzono je na grupie 76 osób, miały one charakter otwarty, bez randomizacji8. U wszystkich uczestników badania pojawiły się przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2. Nie stwierdzono poważnych zdarzeń niepożądanych. Większość zdarzeń niepożądanych była łagodna, najczęstszym był ból w miejscu wstrzyknięcia.
Na początku lutego 2021 r. opublikowano wyniki pośrednie badań trzeciej fazy8. Badania trzeciej fazy zaplanowano jako randomizowane, podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo. Włączono do nich prawie 22 000 dorosłych w wieku 18 lat lub starszych, rekrutowanych w 25 szpitalach w Moskwie. Każdy uczestnik otrzymał dwie dawki szczepionki w odstępie 21 dni albo placebo. Wyniki oparte na danych uzyskanych dotychczas od 14964 uczestników w grupie, która otrzymała szczepionkę i 4902 w grupie placebo wskazują, że szczepionka jest skuteczna w 91,6 proc., jeżeli chodzi o zdolność zapobiegania objawowemu zakażeniu. W okresie 21 dni od podania pierwszej dawki do około 70 dni od podania pierwszej dawki, w grupie osób zaszczepionych stwierdzono 16 przypadków COVID-19, w grupie placebo 62 przypadki. Ponad 98 proc. osób w grupie zaszczepionej rozwinęło odpowiedź humoralną i 100 proc. osób rozwinęło odpowiedź komórkową. Należy podkreślić, że w grupie osób zaszczepionych nie obserwowano ani jednego przypadku umiarkowanego lub ciężkiego przebiegu COVID-19, w grupie placebo wystąpiło natomiast 20 takich przypadków, co oznacza 100 proc. zabezpieczenie przed ciężkim przebiegiem COVID-19. Skuteczność szczepionki u osób starszych wynosiła 91,8 proc. i nie różniła się statystycznie od grupy w wieku 18-60 lat Zdarzenia niepożądane wystąpiły u 7966 osób, były w większości łagodne (94 proc.), pod postacią objawów grypopodobnych, bólu w miejscu iniekcji, ogólnego osłabienia. U 0,3 proc. zaszczepionych i u 0,4 proc. z grupy placebo obserwowano ciężkie zdarzenia niepożądane, żadne z nich nie miało związku ze szczepieniem. W trakcie badania cztery osoby zmarły – trzy w grupie osób zaszczepionej, jedna osoba w grupie placebo, zgony nie były związane ze szczepieniem. W procesie rozwoju szczepionki powstały dwie jej postaci - płynna, która wymaga przechowywania w temperaturze minus 18 stopni Celsjusza i osuszona, przeznaczona do zastosowania na masową skalę, która wymaga temperatury od 2 do 8 stopni Celsjusza. Do badań klinicznych zastosowano postać płynną, a więc inną niż do powszechnego stosowania.
Podsumowując – dostępnych danych dotyczących procesu rozwoju szczepionki Sputnik V, jej bezpieczeństwa i skuteczności z pewnością nie można uznać za wystarczające do dokonania pełnej jej oceny. Nie wiadomo, jak przebiega wytwarzanie szczepionki, jak wygląda kontrola jakości. Nie ma dostępnych żadnych wyników badań przedklinicznych, jedynie szczątkowe informacje, że takie badania zostały przeprowadzone. Nie wiadomo, jakie są losy szczepionki w organizmie. Większość wiedzy na temat jej działania pochodzi z wczesnych wyników badań klinicznych. Nie wiemy, jak długo działa, jaka jest jej długookresowa skuteczność i bezpieczeństwo. Nie wiemy, czy zapobiega także zakażeniom bezobjawowym, czy zapobiega transmisji wirusa. Czy wytworzona odporność chroni przed zakażeniami nowymi mutacjami – między innymi brytyjską, brazylijską i indyjską. Interesujące jest, czy Sputnik V – podobnie jak inne szczepionki wektorowe – zwiększa ryzyko incydentów zatorowo-zakrzepowych.
Na podstawie dostępnych danych trudno zaopiniować, czy Sputnik V jest bezpieczny i skuteczny. W obliczu pandemii świat stanął przed koniecznością podejmowania ryzykownych decyzji co do stosowania nie do końca przebadanych produktów. Żadne dopuszczone w Polsce do obrotu szczepionki nie mają przecież zakończonych badań trzeciej fazy, wiele informacji o ich skuteczności i bezpieczeństwa płynie na bieżąco z badań postmarketingowych.
Piśmiennictwo:
1. https://sputnikvaccine.com.
2. Guo J, Mondal M, Zhou D. Development of novel vaccine vectors: Chimpanzee adenoviral vectors. Hum Vaccin Immunother. 2018;14(7):1679-1685.
3. Tatsis N, Ertl HC. Adenoviruses as vaccine vectors. Mol Ther. 2004;10(4):616-29.
4. https://www.nytimes.com/2021/04/08/world/europe/slovakia-coronavirus-russia-vaccine-sputnik.html.
5. https://sputnikvaccine.com.
6. Tatsis N, Ertl HC. Adenoviruses as vaccine vectors. Mol Ther. 2004;10(4):616-29.
7. Li H, Rhee EG, Masek-Hammerman K, Teigler JE, Abbink P, Barouch DH. Adenovirus serotype 26 utilizes CD46 as a primary cellular receptor and only transiently activates T lymphocytes following vaccination of rhesus monkeys. J Virol. 2012;86(19):10862-10865.
8. Logunov DY, Dolzhikova IV, Zubkova OV i wsp., L. Safety and immunogenicity of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine in two formulations: two open, non-randomised phase 1/2 studies from Russia. Lancet. 2020;396(10255):887-897.
9. https://medum.ru/sputnik-v.
Przeczytaj także: „Co z tymi chińskimi szczepionkami?” i „Szczepionka BNT162b2 – analiza wyników badań dopuszczających do obrotu”.
