Ceramidy w dermatologii – wsparcie skóry atopowej

Ceramidy odgrywają niebagatelną rolę w pielęgnacji i wspomaganiu procesu leczenia skóry, zwłaszcza w przypadku osób zmagających się z zaburzeniami bariery naskórkowej. Dzięki swoim właściwościom skutecznie przywracają skórze jej naturalną funkcję ochronną. Uzupełnianie ceramidów w codziennej pielęgnacji pozwala nie tylko na długotrwałe nawilżenie skóry, lecz także na redukcję objawów związanych z procesem chorobowym. W kontekście skóry atopowej regularne stosowanie preparatów zawierających w składzie ceramidy daje realne wsparcie w utrzymaniu jej zdrowia.

Skóra, będąca największym narządem naszego organizmu, stanowi pierwszą linię obrony przed środowiskiem zewnętrznym.¹ Na jej budowę składają się trzy warstwy: naskórek (epidermis), skóra właściwa (dermis) oraz tkanka podskórna (hypodermis). Położona najbardziej zewnętrznie warstwa rogowa naskórka stanowi barierę naskórkową. Odgrywa ona kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu skóry, a jej dysfunkcje mogą prowadzić do zwiększenia ryzyka wystąpienia chorób dermatologicznych, w szczególności atopowego zapalenia skóry (AZS).

Budowę bariery naskórkowej można porównać do ceglanego muru złożonego z kilkunastu warstw cegieł, czyli martwych komórek (korneocytów) otoczonych lipidami, które wypełniając przestrzenie międzykomórkowe, pełnią rolę zaprawy murarskiej.² Lipidy te składają się głównie z ceramidów, cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych. Do podstawowych funkcji bariery naskórkowej należą: ochrona przed promieniowaniem UV, wolnymi rodnikami, drobnoustrojami, alergenami, zmniejszanie przeznaskórkowej utraty wody (TEWL – transepidermal water loss) czy ograniczanie wchłaniania substancji chemicznych z otoczenia. Co więcej, w tej warstwie dochodzi do syntezy naturalnego czynnika nawilżającego (NMF; natural moisturizing factor), a w jego powstaniu kluczowy udział ma filagryna (podstawowe białko strukturalne warunkujące barierową funkcję naskórka).³ NMF ma zdolność wiązania wody w naskórku, co zapewnia mu odpowiedni poziom nawilżenia i chroni przed nadmierną suchością skóry. Jeśli bariera naskórkowa jest uszkodzona, traci swoje funkcje ochronne, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia TEWL oraz wnikania alergenów i innych czynników drażniących w głąb skóry.⁴ Nie dziwi zatem fakt, że coraz większą uwagę poświęca się dysfunkcji bariery naskórkowej jako jednej z kluczowych składowych w patogenezie wielu chorób skóry, a także działaniom mogącym wspierać jej funkcjonowanie.

Dysfunkcja bariery naskórkowej a skóra atopowa

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest jedną z najczęstszych, przewlekłych chorób zapalnych skóry, które mają znaczący wpływ na jakość życia pacjentów. Typowe dla AZS są niezwykle uporczywy świąd, nadmierna suchość skóry i obecność zmian zapalnych.⁵ Patogeneza choroby wydaje się złożona i wieloczynnikowa, składają się na nią zmieniona odpowiedź immunologiczna, zaburzenia genetyczne, zachwianie równowagi mikrobiologicznej skóry i dysfunkcje na poziomie bariery naskórkowej. Co ciekawe, im wyższy stopień dysfunkcji bariery naskórkowej, tym większe jest nasilenie objawów AZS. Liczne badania naukowe wykazały, że u pacjentów z AZS obserwujemy obniżony poziom filagryny, peptydów przeciwdrobnoustrojowych (AMP) oraz ceramidów, co przekłada się na funkcjonalność bariery naskórkowej w tej grupie chorych. Udowodniono, że pacjenci ze skórą atopową charakteryzują się zmienionym profilem ceramidowym w porównaniu z pacjentami z prawidłowo funkcjonującą barierą naskórkową.⁶ Przywrócenie prawidłowej funkcji bariery naskórkowej jest głównym celem terapii AZS, która polega na jej odbudowie poprzez stosowanie emolientów. Dzięki odpowiedniej pielęgnacji skóry możliwa jest poprawa kondycji fizjologicznej bariery skórnej, co może pomóc w zminimalizowaniu objawów choroby.

Rola ceramidów w funkcjonowaniu bariery naskórkowej

Ceramidy to grupa związków należących do sfingolipidów. W skład każdego ceramidu wchodzi sfingolipidowa baza połączona wiązaniem amidowym z kwasem tłuszczowym. Ceramidy są kluczowym elementem wypełniającym przestrzenie międzykomórkowe w warstwie rogowej naskórka, gdzie stanowią aż 50% lipidów wchodzących w jej skład. Dzięki swoim właściwościom ceramidy mają wpływ na utrzymanie odpowiedniego poziomu elastyczności warstwy rogowej naskórka, biorą udział w regulacji poziomu nawilżenia skóry oraz spowalniają pojawienie się pierwszych oznak jej starzenia. W warstwie rogowej naskórka naturalnie występuje kilkanaście rodzajów ceramidów różniących się pod względem struktury. Kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania skóry są ceramidy 1 (utrzymanie integralności bariery skórnej), ceramidy 3 (redukcja TEWL) oraz ceramidy 6-II (regeneracja i odbudowa warstwy rogowej naskórka). Dane literaturowe wskazują, że dysfunkcja ceramidów, wynikająca z ich niedoborów lub zaburzeń w syntezie, prowadzi do rozwoju wielu dermatoz, w tym AZS, łuszczycy czy suchości skóry. Z uwagi na zmniejszony poziom ceramidów w konsekwencji dochodzi do osłabienia bariery naskórkowej, zwiększonej przepuszczalności dla alergenów, drobnoustrojów oraz substancji drażniących, a także zwiększonego ryzyka powstawania stanów zapalnych w tej grupie chorych. Dlatego też tak istotne w kontekście poprawy stanu skóry oraz przywracania jej prawidłowych funkcji barierowych wydaje się uzupełnianie ceramidów poprzez stosowanie preparatów miejscowych (np. ceramidowych emolientów). W obliczu zwiększającego się zainteresowania rolą ceramidów w dermatologii  dalsze badania nad zastosowaniem oraz mechanizmami ich działania mogą przyczynić się do rozwoju skutecznych strategii wspierających proces terapeutyczny przewlekłych chorób skóry.

W wieloośrodkowym, polskim badaniu obserwacyjnym przeprowadzonym na 340 pacjentach oceniano skuteczność stosowania ceramidowego emolientu u pacjentów z AZS oraz suchością skóry. Ponadto ocenie poddano także takie parametry, jak jakość życia badanych i poziom zadowolenia z działania emolientu. Narzędziem pomiarowym był kwestionariusz ankietowy wypełniony przez lekarzy i pacjentów w trakcie pierwszej wizyty oraz podczas wizyty końcowej po 4 tygodniach. Wykazano, że codzienna aplikacja preparatu 2 razy na dobę przez 4 tygodnie w sposób istotny statystycznie poprawia stopień nasilenia AZS, redukuje powierzchnie zmian zapalnych oraz stopień wysuszenia skóry. Po zakończeniu badania redukcja suchości skóry dotyczyła 91% pacjentów, z czego 43,4% zgłosiło, że problem ten ustąpił u nich całkowicie. Odsetek pacjentów bez objawów AZS wzrósł z 17,6% do 42,6%, a poprawę w zakresie zmian zapalnych odnotowano u 86% badanych pacjentów. Redukcję łuszczenia skóry oraz parametrów stanu zapalnego (rumień, zaczerwienienie) zaobserwowano u odpowiednio 95% i 97% pacjentów. Zarówno pacjenci, jak i lekarze wykazali wysoki poziom satysfakcji ze stosowania produktu (97,4% bardzo zadowolonych lub zadowolonych w grupie lekarzy, 96,7% bardzo zadowolonych lub zadowolonych w grupie pacjentów). Badanie udowodniło, że połączenie leczenia farmakologicznego z odpowiednią pielęgnacją skóry istotnie przyczynia się do poprawy jakości życia chorych.

Równie ciekawe wydają się wyniki uzyskane w 2020 r. przez Draelos i wsp. W badaniu udowodniono, że 4-tygodniowe stosowanie emolientu nawilżającego nie tylko zwiększyło całkowitą zawartość ceramidów w skórze o 10%, ale także poziom cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych.⁷ Wyniki te utrzymały się w odniesieniu do całkowitej zawartości ceramidów w skórze i poziomu cholesterolu nawet po zaprzestaniu stosowania produktu na 48 godzin.

Emolienty ceramidowe jako wsparcie skóry atopowej

W świetle europejskich wytycznych terapeutycznych podstawą terapii zarówno w fazie zaostrzeń, jak i remisji zmian skórnych są odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne skóry.⁸ Terapia emolientowa powinna być stosowana systematycznie, co najmniej 2–3 razy dziennie, zwłaszcza po kąpieli. Szczególne znaczenie mają preparaty zawierające składniki utrzymujące odpowiednie nawilżenie warstwy rogowej naskórka czy pomagające uszczelnić barierę naskórkową, takie jak np. ceramidy. Mogą się one okazać skuteczne nie tylko w nawilżeniu skóry, ale także w łagodzeniu objawów AZS, w tym świądu, rumienia czy pękania skóry. Preparaty nawilżające można stosować jako terapię podstawową w przypadku zmian o niewielkim nasileniu lub w połączeniu z innymi środkami w leczeniu umiarkowanych i mocno nasilonych zmian. Wykazano, że połączenie formuł nawilżających z lekami przeciwzapalnymi jest skuteczniejsze niż stosowanie samych leków przeciwzapalnych i może przyczynić się do redukcji występowania zaostrzeń objawów choroby. Co więcej, udowodniono, że ich stosowanie, łagodząc przebieg choroby, zmniejsza potrzebę interwencji farmakologicznych.

Podsumowanie

Ceramidy odgrywają niebagatelną rolę w pielęgnacji i wspomaganiu procesu leczenia skóry, zwłaszcza w przypadku osób zmagających się z zaburzeniami bariery naskórkowej. Dzięki swoim właściwościom skutecznie przywracają skórze jej naturalną funkcję ochronną. Uzupełnianie ceramidów w codziennej pielęgnacji pozwala nie tylko na długotrwałe nawilżenie skóry, ale również na redukcję objawów związanych z procesem chorobowym. W kontekście skóry atopowej regularne stosowanie preparatów zawierających w składzie ceramidy daje realne wsparcie w utrzymaniu zdrowej skóry. Obecnie na rynku dostępne są preparaty emolientowe mające w składzie 3 kluczowe dla skóry ceramidy (ceramidy 1, 3 oraz 6-II) o budowie identycznej jak u tych znajdujących się w ludzkiej skórze. Warto zatem sięgać po produkty o udowodnionej, popartej badaniami naukowymi, skuteczności, które pozwalają nie tylko na poprawę kondycji skóry, ale także na znaczną poprawę jakości życia pacjentów dotkniętych problemami skórnymi.

Piśmiennictwo

1. Walker M (2022). Human skin through the ages. International journal of pharmaceutics, 622, 121850. https://doi.org/10.1016/j.ijpharm.2022.121850.

2. Rosso JD, Zeichner J, Alexis A, Cohen D, Berson D. Understanding the Epidermal Barrier in Healthy and Compromised Skin: Clinically Relevant Information for the Dermatology Practitioner: Proceedings of an Expert Panel Roundtable Meeting. J Clin Aesthet Dermatol. 2016 Apr;9(4 Suppl 1):S2-S8. Epub 2016 Apr 1. PMID: 28936279; PMCID: PMC5608132.

3. Kim Y, & Lim KM (2021). Skin barrier dysfunction and filaggrin. Archives of pharmacal research, 44(1), 36–48. https://doi.org/10.1007/s12272-021-01305-x.

4. Green M, Kashetsky N, Feschuk A, Maibach HI. Transepidermal water loss (TEWL): Environment and pollution-A systematic review. Skin Health Dis. 2022 Feb 25;2(2):e104. doi: 10.1002/ski2.104. PMID: 35677917; PMCID: PMC9168018.

5. Afshari M, Kolackova M, Rosecka M, Čelakovská J, & Krejsek J (2024). Unraveling the skin; a comprehensive review of atopic dermatitis, current understanding, and approaches. Frontiers in immunology, 15, 1361005. https://doi.org/10.3389/fimmu.2024.1361005.

6. Di Nardo A i in. Acta Derm Venereol. 1998;78(1):27-30; Ito S i in. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2017;31(1):135-41.

7. Draelos ZD, Baalbaki NH, Raab S & Colón G (2020). The Effect of a Ceramide-Containing Product on Stratum Corneum Lipid Levels in Dry Legs. Journal of drugs in dermatology : JDD, 19(4), 372–376. https://doi.org/10.36849/JDD.2020.4796.

8. Wollenberg A, Barbarot S, Bieber T, Christen-Zaech S, Deleuran M, Fink-Wagner A, Gieler U, Girolomoni G, Lau S, Muraro A, Czarnecka-Operacz M, Schäfer T, Schmid-Grendelmeier P, Simon D, Szalai Z, Szepietowski JC, Taïeb A, Torrelo A, Werfel T, Ring J, … European Dermatology Forum (EDF), the European Academy of Dermatology and Venereology (EADV), the European Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAACI), the European Task Force on Atopic Dermatitis (ETFAD), European Federation of Allergy and Airways Diseases Patients’ Associations (EFA), the European Society for Dermatology and Psychiatry (ESDaP), the European Society of Pediatric Dermatology (ESPD), Global Allergy and Asthma European Network (GA2LEN) and the European Union of Medical Specialists (UEMS) (2018). Consensus-based European guidelines for treatment of atopic eczema (atopic dermatitis) in adults and children: part I. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology : JEADV, 32(5), 657–682. https://doi.org/10.1111/jdv.14891.