Otoskleroza to problem kobiet, głuchota - osób starszych

Na początku XX wieku o funkcjonowaniu człowieka i jego pozycji w społeczeństwie decydowały w ponad 90 proc. umiejętności manualne, obecnie jest to zdolność komunikacji. Dobry słuch jest do niej niezbędny. Tymczasem nawet 75 proc. osób powyżej 70. roku życia może mieć problemy ze słuchem. Otoskleroza zaś to choroba o nieustalonym podłożu i dotyczy głównie kobiet.

Starzejące się społeczeństwa, zwłaszcza zachodnie, mają coraz większe problemy z różnymi częściowymi ubytkami słuchu. Tymczasem jedną z podstaw rozwoju współczesnego społeczeństwa jest postęp w kontaktach międzyludzkich, dostęp do informacji oraz ich wymiana. Szacuje się, że trzy czwarte populacji powyżej 70. roku życia ma różnego rodzaju problemy ze słuchem.

Starzenie się to proces nieuchronny, nieodwracalny i stale postępujący. Dotyczy całego organizmu. Nie omija również narządu słuchu, z czego wynika niedosłuch określany mianem presbyacusis - głuchota starcza.

Ten rodzaj głuchoty może narastać już od 4. dekady życia i postępować indywidualnie, osiągając różny poziom w następnych okresach życia. Wystąpienie presbyacusis uwarunkowane jest głównie zmianami w uchu wewnętrznym. Wraz z wiekiem zwiększa się liczba dyskretnych uszkodzeń w obrębie ucha wewnętrznego, będących następstwem m.in. niedoborów krążeniowych, wpływu hałasu, zaburzeń przemiany materii, ototoksycznego działania leków.

Nie bez znaczenia jest też rozwój naszej cywilizacji, rozwój urbanizacji i komunikacji, który powoduje, że otacza nas hałas. Dziś już nie zagrażają nam hałasy wielkich zakładów, których jest coraz mniej i są tam przestrzegane zasady ochrony słuchu. Największym zagrożeniem jest hałas uliczny. Trzeba też pamiętać, że sami też nie postępujemy najrozsądniej. Szkodliwy wpływ na organizm ludzki ma również hałas, który można określić jako wytwarzany „na własne życzenie”: np.: przez użytkowników motocykli, tuningowanych samochodów czy hałas w szkołach oraz wielu urządzeń w naszych domach. Ogromnym zagrożeniem jest słuchanie zbyt głośniej muzyki przez wiele godzin. Szczególnym zagrożeniem jest też używanie przenośnych odtwarzaczy muzyki. Słuch młodego człowieka ogłuszonego dźwiękiem płynącym ze słuchawek, wetkniętych głęboko w kanał słuchowy lub dźwiękiem emitowanym przez wielkie kolumny głośnikowe na koncercie zapewne powróci do normy po pewnym czasie, jednak z badań wynika niezbicie, że wielokrotna okresowa utrata czułości słuchu przechodzi stopniowo w permanentną utratę czułości słuchu. Bardzo wielu dzisiejszych tego typu „słuchaczy” będzie miało ogromne problemy ze słuchem.
Charakterystycznym objawem głuchoty starczej jest stopniowo postępujące, obustronne, symetryczne upośledzenie słuchu, zaznaczające się na początku złą słyszalnością tonów o wysokiej częstotliwości, która z czasem coraz bardziej się pogłębia. Z pogorszeniem progu słyszenia wiąże się również upośledzenie rozumienia mowy. Często obserwuje się, że jest ono niewspółmiernie złe w stosunku do poziomu słyszenia progowego. Dla pacjenta z presbyacusis szczególnie trudne jest śledzenie rozmowy prowadzonej w hałasie, w większym gronie osób, taki pacjent skarży się „ słyszę, ale nie rozumiem”.

Głuchotę starczą nie jest trudno rozpoznać, biorąc pod uwagę wiek chorego oraz wszystkie wyżej opisane cechy charakterystyczne. Należy zawsze jednak starannie rozważyć możliwość współistnienia innych przyczyn niedosłuchu, szczególnie w przypadku asymetrycznego niedosłuchu i szybkiego jego narastania.
Podejrzewając niedosłuch u kogoś ze swoich bliskich przeważnie szukamy najpierw pomocy u lekarza pierwszego kontaktu, który kieruje nas do audiologa. Najczęstsze skargi zgłaszane przez pacjentów to: muszę głośniej nastawiać telewizor, nie rozumiem mowy zawłaszcza w większym gronie osób, muszę prosić o powtórzenie urzędnika na poczcie, w banku, sprzedawczynię w sklepie. Jako, że niedosłuch może być następstwem dysfunkcji różnych odcinków drogi słuchowej, diagnostykę powinien rozpocząć dokładnie zebrany wywiad i badanie otolaryngologiczne/audiologiczne. Niedosłuchy wynikające ze schorzeń ucha środkowego i zewnętrznego (tzw. niedosłuch przewodzeniowy) można bardzo często leczyć farmakologicznie, bądź operacyjnie. Przyczynami tego rodzaju niedosłuchu mogą być: woskowina w przewodzie słuchowym zewnętrznym, ciało obce, zapalenie ucha środkowego i wyrostka sutkowatego, urazy mechaniczne ucha środkowego i zewnętrznego, uraz ciśnieniowy, zaburzenia drożności trąbki słuchowej, otoskleroza, nowotwory omawianego regionu.

Otoskleroza

Otoskleroza jest chorobą dotyczącą struktur ucha środkowego i wewnętrznego, które ulegają anatomicznej i czynnościowej degeneracji. Objawia się narastającym niedosłuchem (jedno- lub obustronnym), któremu mogą towarzyszyć szumy uszne i czasem zawroty głowy.

Otoskleroza jest chorobą o nieustalonym podłożu. Wiadomo, że choroba ta częściej dotyczy kobiet, występuje rodzinnie (ale nie jest to regułą), rozwija się u kobiet często w okresach zmian hormonalnych np. w trakcie ciąży. Otoskleroza młodzieńcza rozwija się nawet u kilkuletnich dzieci i jest znacznie trudniejsza do leczenia.

Otosklerozę można podejrzewać na podstawie wywiadu (postępujący niedosłuch bez uchwytnej przyczyny np. w postaci zapaleń uszu, szum uszny, występowanie rodzinne). W badaniu otoskopowym najczęściej nie stwierdza się żadnych zmian, a w badaniach audiometrycznych stwierdza się niedosłuch i brak odruchów z mięśnia strzemiączkowego. Na tej podstawie można mieć podejrzenie graniczące z pewnością, jednak ostateczne rozpoznanie otosklerozy stawia się dopiero po potwierdzeniu śródoperacyjnym.

Zmiany chorobowe w uchu środkowym powodują upośledzenie ruchomości jednej z kosteczek słuchowych (strzemiączka), co pogarsza przewodzenie dźwięków do ucha wewnętrznego i objawia się niedosłuchem przewodzeniowym. Zmiany w uchu wewnętrznym wpływają na pogorszenie wydolności układu odbiorczego ucha, powodując niedosłuch odbiorczy i są przyczyną powstawania szumów usznych i ewentualnych zawrotów głowy. Często oba typy niedosłuchu współistnieją, mówimy wtedy o niedosłuchu mieszanym.
Nie jest znana żadna skuteczna metoda farmakologicznego leczenia otosklerozy. Stosowanie wspomagających terapię leków naczyniowych poprawiających ukrwienie ośrodkowego układu nerwowego oraz ucha wewnętrznego w niektórych przypadkach jest wskazane i skuteczne, ale nie jest rutynową metodą leczenia. Najczęstszym i najbardziej dokuczliwym objawem otosklerozy jest niedosłuch, który może być leczony operacyjnie. Zabieg (stapedotomia) umożliwia przywrócenie prawidłowej funkcji łańcucha kosteczek słuchowych, eliminując lub zmniejszając niedosłuch u około 99% pacjentów oraz w wielu przypadkach znosząc lub osłabiając szumy uszne. Alternatywą leczenia operacyjnego jest zastosowanie aparatu słuchowego, jednak postęp choroby powoduje konieczność korzystania z coraz silniejszych urządzeń, a w końcu może doprowadzić do całkowitego braku efektów słuchowych. Nie jest możliwe przewidywanie szybkości postępowania choroby!

Istota stapedotomii polega na zastąpieniu nieruchomej kosteczki przez protezkę. Zabieg wykonywany jest na ogół przez przewód słuchowy zewnętrzny (podobnie jak czyszczenie ucha), tak że na zewnątrz niewidoczne są jakiekolwiek ślady czy blizny. Istnieje też możliwość operacji po wykonaniu cięcia za małżowiną uszną, ale ta forma jest rzadziej stosowana. Przy zastosowaniu tej pierwszej metody, po nacięciu skóry przewodu słuchowego zewnętrznego i dotarciu do jamy bębenkowej otochirurg kontroluje ruchomość łańcucha kosteczek słuchowych i potwierdza zasadność rozpoznania otosklerozy. Następnie usuwana jest część nieruchomej kosteczki słuchowej (strzemiączka) i zastępowana przez niewielką protezkę. W ten sposób zostaje przywrócona odpowiednia ruchomość łańcucha kosteczek słuchowych i tym samym polepszone zostaje przewodzenie dźwięków. Po zabiegu w uchu pozostaje opatrunek. Efekt słuchowy operacji ujawnia się dopiero po wyjęciu opatrunku, co następuje najczęściej po około tygodniu.
Protezki stosowane w leczeniu otosklerozy są bardzo małe i lekkie, tak że pacjent nie odczuwa, że ma założoną protezkę. Są one wykonane z tworzyw sztucznych (najczęściej teflonu) lub metali szlachetnych (tytan, złoto, platyna). Stosowane w leczeniu protezki przechodzą bardzo rygorystyczne testy dopuszczające i są całkowicie obojętne i bezpieczne dla organizmu człowieka.

Efekty współczesnego leczenia operacyjnego otosklerozy są trwałe, a ponadto zaobserwowano, że w większości przypadków hamują one dalszy postęp choroby (w uchu operowanym).

Poprawa słuchu po operacji możliwa jest jedynie w zakresie przewidywanym na podstawie badań słuchu przed operacją (maksymalną wydolność ucha określa tzw. krzywa przewodnictwa kostnego wykreślona na audiogramie tonalnym). W niektórych przypadkach po zabiegu wydolność maksymalna ucha wzrasta, ale nie jest to duża zmiana i nie jest to regułą! Zabieg ma na celu likwidację tzw. rezerwy ślimakowej obrazowanej na audiogramie w formie odstępu pomiędzy krzywymi przewodnictwa powietrznego i kostnego. Maksymalna wydolność ucha spada w miarę postępu choroby, ograniczając możliwy do osiągnięcia efekt operacji.

Zabiegi tego typu wykonywane są w Instytucie w znieczuleniu ogólnym (tzw. narkozie). Zapewnia ono bezpieczeństwo pacjenta oraz komfort chirurgowi, pozwala także na odpowiednie sterowanie ciśnieniem tętniczym krwi, co znacząco wpływa na powodzenie w tego typu operacjach. Możliwe jest stosowanie znieczulenia miejscowego, jednak należy je ograniczać do przypadków, gdzie jedynie ono jest dopuszczalne z powodów medycznych. Po operacji pacjenci czasami wymagają niewielkich dawek leków przeciwbólowych.

W medycynie nie jest możliwe udzielenie gwarancji skuteczności zastosowanej terapii. Możliwe komplikacje operacji należy podzielić na ogólne oraz chirurgiczne. Ogólne wiążą się z infekcjami, znieczuleniem, podawanymi lekami, unieruchomieniem, chorobami współistniejącymi i in. O szczegółowe informacje pozwalające zmniejszyć ryzyko tych komplikacji zostaną Państwo zapytani przez lekarza odpowiedzialnego za bezpieczny przebieg znieczulenia (anestezjologa). Wymagane będzie także wykonanie kilku badań dodatkowych, takich jak: oznaczenie grupy krwi z czynnikiem Rh, morfologii i badań biochemicznych krwi, badań układu krzepnięcia, badania ogólnego moczu czy innych. Powikłania otochirurgiczne są bardzo rzadkie (ok 1%) i mogą obejmować: pogorszenie słuchu lub całkowitą głuchotę operowanego ucha, uszkodzenie nerwu twarzowego, co prowadzi do porażenia mięśni twarzy po stronie operowanej, uszkodzenie struny bębenkowej, co objawia się zaburzeniami czucia smaku na języku po stronie operowanej, przemijące zaburzenia równowagi, szumy uszne, Możliwa jest też perforacja błony bębenkowej lub brak poprawy słuchu. Wymienione powyżej powikłania są bardzo rzadkie, a ich ilość zależy od doświadczenia zespołu operacyjnego (ilość powikłań przy stapedotomiach wynosi około 1%).
Po zabiegu mogą występować nudności przez pierwsze godziny po narkozie.

Okres pobytu w szpitalu obejmuje zwykle – 2 – 3 –dni. Po całkowitym usunięciu opatrunku z ucha (około 7 dni po operacji) pacjent może odczuwać, że dźwięki są bardzo głośne (czasami nawet drażniące). Po kilku dniach zjawisko to ustąpi i zostanie zaakceptowany nowy poziom słyszenia. Kontrolne badania słuchu wykonywane są w różnych odstępach czasu, jednak obiektywny wynik zabiegu można ocenić po około 4 tygodniach od operacji.

We wczesnym okresie pooperacyjnym zaleca się prowadzenie oszczędnego trybu życia i unikanie infekcji (unikanie kontaktów z osobami z infekcjami górnych dróg oddechowych itp.). Ze względu na możliwość wystąpienia zawrotów głowy nie zaleca się prowadzenia pojazdów mechanicznych czy wykonywania pracy na wysokościach. Po usunięciu opatrunku pacjent powinien unikać bezpośredniego narażenia na hałas. Przez okres około miesiąca nie powinno się moczyć operowanego ucha. Po operacji zalecana jest kontrola audiologiczna w odstępach 1, 3, 6, 12 miesięcy. Jeżeli zaawansowana choroba jest obustronna, to operację drugiego ucha przeprowadza się po około 6 miesiącach od pierwszej operacji.