Obiecujące wyniki eksperymentalnego zastosowania nikotynamidu w ataksji Friedreicha

Ataksja Friedreicha prowadzi do postępującego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego wynikającego z niedoboru białka frataksyny, który jest konsekwencją braku aktywności genu FXN. Frataksyna występuje w mitochondriach i zdaje się odgrywać rolę między innymi w prawidłowej odpowiedzi na stres oksydacyjny. Choroba dziedziczona jest autosomalnie recesywnie, daje pierwsze oznaki zazwyczaj przed 25 rokiem życia i prowadzi do postępującego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (głównie neuronów czuciowych rdzenia kręgowego), objawiającego się początkowo utratą równowagi i zaburzeniami mowy. W dłuższym okresie czasu ataksja Friedreicha może prowadzić także do chorób serca i cukrzycy, ale nie wpływa negatywnie na sprawność intelektualną. Nie są znane leki, które zatrzymywałyby jej postęp. Można szacować, że w Polsce dotyka ona ok. 700 osób.

Nikotynamid jest deacetylazą histonową, która może powodować przekształcenie zawierającego gen FXN heterochromatynowego DNA w formę aktywną transkrypcyjnie, co obserwowano w badaniach podstawowych. Libri i wsp. zbadali wpływ wysokiej dawki nikotynamidu na przebieg ataksji Friedreicha u 10 pacjentów. Głównym punktem końcowym była ekspresja frataksyny. Eksperyment składał się z trzech faz, w których nikotynamid stosowano w dawkach 2-8 g. W pierwszej z nich podawano pojedyncze dawki nikotynamidu, w drugiej dawki były powtarzane przez pięć dni, a w trzeciej nikotynamid podawano codziennie przez 8 tygodni. Badanie nie miało ślepej próby. Autorzy stwierdzili, że głównym działaniem niepożądanym związanym ze stosowaniem nikotynamidu były umiarkowanego stopnia nudności. W pierwszej fazie badania stwierdzono zwiększanie ekspresji frataksyny proporcjonalnie do wielkości dawki (p = 0,0004). Obliczenia wykazały możliwość dwukrotnego zwiększenia ekspresji frataksyny poprzez podanie 7,5 g nikotynamidu. W pozostałych częściach eksperymentu, w których badano skutki przewlekłego podawania 3,5-6,0 g nikotynamidu dziennie, wykazano trwały wzrost ekspresji frataksyny do poziomu obecnego u bezobjawowych nosicieli mutacji. Było to związane ze zmianami struktury heterochromatyny w miejscu, gdzie zlokalizowany jest gen FXN, co zdaje się potwierdzać przewidywany mechanizm działania nikotynamidu. Autorzy badali również kliniczne wykładniki choroby, ale w okresie 8 tygodni nie stwierdzili istotnych różnic. Przyszłe badania wyjaśnią czy wcześnie włączony i przewlekle stosowany nikotynamid może być terapią zapobiegającą występowaniu lub postępowaniu objawów ataksji Friedreicha.