123RF
POChP przyczyną co piątego zgonu wśród palaczy w Polsce
Redaktor: Agnieszka Starewicz-Jaworska
Data: 22.11.2021
| Tagi: | POChP |
19 listopada obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc. Według WHO, POChP jest już trzecią co do częstości przyczyna zgonów na świecie i odpowiada za 3,23 miliony zgonów rocznie. To choroba powodowana głównie przez jeden czynnik – palenie papierosów. Dziewięć na dziesięć przypadków zachorowań jest bowiem skutkiem palenia tytoniu i narażenia na dym papierosowy. W Polsce POChP jest przyczyną średnio co piątego zgonu notowanego wśród osób palących papierosy.
Na POChP umiera rocznie około 15 tys. polskich palaczy, spośród 81 tys. zgonów przypisywanych paleniu papierosów nad Wisłą. POChP nie jest pojedynczą chorobą układu oddechowego. Obejmuje ona szereg możliwych do zapobiegania i leczenia przewlekłych chorób płuc, takich jak przewlekłe zapalenie oskrzeli czy rozedma płuc. Charakteryzują się postępującym ograniczeniem przepływu powietrza i wynikającym z tego przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych. POChP, obok choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu, wymieniana jest wśród głównych przyczyn zgonów wśród palaczy. Ryzyko śmiertelności z powodu POChP jest u nich nawet 13-krotnie wyższe niż u osób niepalących.
Wśród palaczy POChP jest chorobą wywoływaną narażeniem na dym papierosowy, powodującym stany zapalne i stres oksydacyjny. Te z kolei prowadzą do różnych zakłóceń w sieciach biologicznych, zmian w drogach oddechowych i w funkcjonowaniu komórek oraz tkanek nabłonka. Zmiany zachodzące w czynnościach komórek pęcherzyków płucnych i dróg oddechowych pogarszają ogólne funkcjonowanie płuc, prowadząc w efekcie do rozwoju POChP. Najczęstszymi jej objawami są duszności, zwiększona produkcja plwociny czy śluzu oraz przewlekły kaszel.
Zgodnie z wytycznymi Światowej Inicjatywy Zwalczania Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease), złotym standardem w diagnozowaniu POChP i pomiarach postępów tej choroby są testy wydolnościowe płuc, przeprowadzane w formie badań spirometrycznych (np. natężona pierwszosekundowa objętość wydechowa [FEV1] i natężona pojemność życiowa [FVC]).
Nie ma żadnych wątpliwości, że rzucenie palenia papierosów jest najlepszym sposobem na ograniczenie progresji choroby u pacjentów z POChP. Bez względu na wiek pacjenta. Niestety, zaledwie 25 proc. pacjentów zdiagnozowanych z POChP z powodzeniem rzuca palenie papierosów. Wielu z nich wraca też do nałogu po krótkim okresie zachowania abstynencji nikotynowej. Nikotynizm jest bardzo silnym uzależnieniem – według danych European Lung Foundation tylko 5-10 proc. wszystkich prób rzucenia palenia kończy się sukcesem. Ta sama instytucja podaje, że częstość występowania innej choroby dróg oddechowych – astmy – u osób palących jest od 2 do 3 razy większa niż u osób niepalących.
Biorąc pod uwagę tak niski odsetek pacjentów z POChP rzucających papierosy, należy rozważyć wprowadzenie innych, dodatkowych środków, mających na celu zaprzestanie palenia papierosów w tej populacji dorosłych osób palących, które są szczególnie narażone na rozwój POChP.
Główną przyczyną chorób związanych z paleniem, w tym również POChP, jest wdychanie dymu papierosowego i narażenie na ten dym w przypadku niepalących osób postronnych. Palący się papieros emituje szkodliwą mieszaninę około 7 tys. składników chemicznych, spośród których organy zdrowia publicznego zidentyfikowały 93 związki jako toksyczne lub potencjalnie szkodliwe, wiążąc je z chorobami wywoływanymi przez palenie, w tym z POChP. Wśród takich substancji są np. tlenek węgla, formaldehyd czy benzen. Około 79 z tych substancji ma również działanie karcynogenne.
Postęp, jaki dokonał się w ostatnich latach w obszarze polityki antynikotynowej, doprowadził do sytuacji, w której niektóre z państw starają się ograniczać skutki palenia tytoniu w społeczeństwie stosując wobec pacjentów palących papierosy postępowanie substytucyjne. Organy zdrowia publicznego w tych krajach uznają, że najbardziej szkodliwą formą dostarczania nikotyny jest jej wdychanie do płuc wraz z dymem papierosowym. Zauważają jednak że istnieją też inne, substytucyjne metody dostarczania nikotyny, które palacze byliby w stanie zaakceptować i zrezygnować z papierosów na ich rzecz.
Są to tzw. wyroby bezdymne, które mogą w pewnej mierze ograniczać ryzyko indukcji chorób płuc, w tym POChP, wśród czynnych i nałogowych palaczy tytoniu. Dalej dostarczają one palaczom nikotynę, ale bez dymu i przy znacznie niższej zawartości towarzyszących tej metodzie substancji toksycznych i karcynogennych. Przykładowo, w badaniach toksykologicznych nad aerozolem z jednego z systemów podgrzewania tytoniu THS odnotowano obecność 532 substancji, zaś stężenia związków toksycznych i rakotwórczych, które mogą prowadzić m.in. do indukcji POChP, oszacowano na poziomie 90-95 proc. niższym niż w dymie z papierosa. Dla tlenku węgla redukcja wyniosła tu 99 proc. Należy jednak zachować ostrożność i odnotować, że potencjalne zmniejszenie składników toksycznych powinno być oceniane i potwierdzane każdorazowo w odniesieniu do konkretnego produktu bezdymnego.
Skutki zmniejszenia narażenia na czynniki toksyczne w przypadku stosowania THS zostały również zbadane w niedawno opublikowanym 3-letnim badaniu kohortowym, przeprowadzonym na palaczach z już zdiaignozowaną chorobą POChP. Zespół badaczy, któremu przewodził prof. Ricardo Polosa z Uniwersytetu w Katanii zauważył, że pacjenci z POChP, którzy stosowali podgrzewane wyroby tytoniowe, rzadziej doświadczali zaostrzeń POChP i wykazywali istotną statystycznie poprawę w zakresie parametrów dot. zdolności wydolnościowych i poprawę ogólnej jakości życia w porównaniu z pacjentami dalej palącymi papierosy. W ich przypadku doszło również do znaczącego ograniczenia liczby wypalanych dziennie papierosów, a docelowo całkowicie z nich zrezygnowali.
Zaprzestanie palenia jest postępowaniem zalecanym w celu odwrócenia upośledzenia klirensu śluzówkowo-rzęskowego (MCC - mucociliary clearance) spowodowanego paleniem. We badaniu prof. Polosy analizowano MCC – biomarker wczesnych zmian w zdrowiu układu oddechowego – mierząc czas transportu sacharyny po użyciu produktów bezdymnych. Mediana czasu tranzytu sacharyny była prawie 2-krotnie dłuższa u osób palących papierosy (13,15 min) niż wśród abstynentów (7,24 min) jak i u byłych palaczy (7,26 min). Osoby z grupy stosującej podgrzewacze tytoniu wykazywały czas transportu sacharyny (8,00 min) podobny do tego odnotowanego u byłych palaczy oraz u osób nigdy niepalących papierosów. We wnioskach z badania autorzy stwierdzili, że przejście palaczy z papierosów na systemy podgrzewające tytoń przynosi korzystny wpływ na proces klirensu śluzówkowo-rzęskowego (MCC), co można uznać za wczesną zmianę korzystną dla zdrowia układu oddechowego.
Z kolei w 6-miesięcznym badaniu klinicznym przeprowadzonym w USA palacze, którzy zastąpili palenie papierosów systemem THS, wykazywali znaczącą poprawę w zakresie punktów końcowych oceny ryzyka klinicznego, związanych m.in. z natlenieniem organizmu (zmniejszenie poziomu karboksyhemoglobiny), stanem zapalnym (zmniejszenie liczby WBC) oraz POChP (zwiększenie FEV1). Poziom przyjmowanej nikotyny pozostawał w ich przypadku jednak podobny jak w grupie palącej papierosy.
Również wyniki badania epidemiologicznego obejmującego populację Kazachstanu, wykazały poprawę parametrów zdrowotnych u pacjentów z POChP już po roku obserwacji. Wraz z poprawą parametrów oddechowych oraz czynności płuc. Wydolność, oceniana za pomocą testu 6-minutowego chodu, a także parametry zespołu metabolicznego, w większym stopniu uległy poprawie u osób stosujących systemy podgrzewające tytoń niż tych palących papierosy.
Literatura:
1. National Health Service (NHS)-UK. "Chronic obstructive pulmonary disease (COPD)" (2019). Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.nhs.uk/conditions/chronic-obstructive-pulmonary-disease-copd/causes/
2. Salvi SS, Barnes PJ. Chronic obstructive pulmonary disease in non-smokers. Lancet. 2009;374(9691):733-43. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19716966/.
3. World Health Organization (WHO). "The top 10 causes of death - Factsheet. 2018" (2018). Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/the-top-10-causes-of-death
4. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). "Health Effects of Cigarette Smoking" (2020). Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/fact_sheets/health_effects/effects_cig_smoking/
5. Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD). "Global strategy for the diagnosis, management, and prevention of chronic obstructive lung disease: the GOLD science committee report 2020. " (2020). Tekst dostępny na stronie internetowej: https://goldcopd.org/gold-reports/
6. Anthonisen NR, Connett JE, Kiley JP, Altose MD, Bailey WC, Buist AS, et al. Effects of smoking intervention and the use of an inhaled anticholinergic bronchodilator on the rate of decline of FEV1. The Lung Health Study. Jama. 1994;272(19):1497-505. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/382600.
7. Phillips B, Veljkovic E, Boué S, Schlage WK, Vuillaume G, Martin F, et al. An 8-Month Systems Toxicology Inhalation/Cessation Study in Apoe-/- Mice to Investigate Cardiovascular and Respiratory Exposure Effects of a Candidate Modified Risk Tobacco Product, THS 2.2, Compared With Conventional Cigarettes. Toxicol Sci. 2016;149(2):411-32. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26609137.
8. Wong ET, Kogel U, Veljkovic E, Martin F, Xiang Y, Boue S, et al. Evaluation of the Tobacco Heating System 2.2. Part 4: 90-day OECD 413 rat inhalation study with systems toxicology endpoints demonstrates reduced exposure effects compared with cigarette smoke. Regul Toxicol Pharmacol. 2016;81 Suppl 2:S59-s81. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27793746.
9. Oviedo A, Lebrun S, Kogel U, Ho J, Tan WT, Titz B, et al. Evaluation of the Tobacco Heating System 2.2. Part 6: 90-day OECD 413 rat inhalation study with systems toxicology endpoints demonstrates reduced exposure effects of a mentholated version compared with mentholated and non-mentholated cigarette smoke. Regul Toxicol Pharmacol. 2016;81 Suppl 2:S93-s122. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27818348.
10. Phillips B, Szostak J, Titz B, Schlage WK, Guedj E, Leroy P, et al. A six-month systems toxicology inhalation/cessation study in ApoE−/− mice to investigate cardiovascular and respiratory exposure effects of modified risk tobacco products, CHTP 1.2 and THS 2.2, compared with conventional cigarettes. Food and Chemical Toxicology. 2019;126:113-41. Tekst dostępny na stronie internetowej: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0278691519300584.
11. Lüdicke F, Picavet P, Baker G, Haziza C, Poux V, Lama N, et al. Effects of Switching to the Menthol Tobacco Heating System 2.2, Smoking Abstinence, or Continued Cigarette Smoking on Clinically Relevant Risk Markers: A Randomized, Controlled, Open-Label, Multicenter Study in Sequential Confinement and Ambulatory Settings (Part 2). Nicotine Tob Res. 2018;20(2):173-82. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28177498.
12. Lüdicke F, Ansari SM, Lama N, Blanc N, Bosilkovska M, Donelli A, et al. Effects of Switching to a Heat-Not-Burn Tobacco Product on Biologically Relevant Biomarkers to Assess a Candidate Modified Risk Tobacco Product: A Randomized Trial. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2019;28(11):1934-43. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31270101.
13. Polosa R, Morjaria JB, Prosperini U, Busà B, Pennisi A, Gussoni G, et al. Health outcomes in COPD smokers using heated tobacco products: a 3-year follow-up. Internal and Emergency Medicine. 2021;16(3):687-96. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://doi.org/10.1007/s11739-021-02674-3.
14. Tashkin DP. Smoking cessation in COPD: confronting the challenge. Internal and Emergency Medicine. 2021;16(3):545-7. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://doi.org/10.1007/s11739-021-02710-2.
15. Sharman A, Nurmagambetov T. Changes in Respiratory Function and Physical Capacity among Smokers after Switching to IQOS: One Year Follow-Up. Global Journal of Respiratory Care. 2020;6:22-9. Tekst dostępny na stronie internetowej: http://savvysciencepublisher.com/downloads/gjrcv6a3/.
16. Polosa R, Emma R, Cibella F, Caruso M, Conte G, Benfatto F, et al. Impact of exclusive e-cigarettes and heated tobacco products use on muco-ciliary clearance. Ther Adv Respir Dis. 2021;12:20406223211035267-. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34422253.
Wśród palaczy POChP jest chorobą wywoływaną narażeniem na dym papierosowy, powodującym stany zapalne i stres oksydacyjny. Te z kolei prowadzą do różnych zakłóceń w sieciach biologicznych, zmian w drogach oddechowych i w funkcjonowaniu komórek oraz tkanek nabłonka. Zmiany zachodzące w czynnościach komórek pęcherzyków płucnych i dróg oddechowych pogarszają ogólne funkcjonowanie płuc, prowadząc w efekcie do rozwoju POChP. Najczęstszymi jej objawami są duszności, zwiększona produkcja plwociny czy śluzu oraz przewlekły kaszel.
Zgodnie z wytycznymi Światowej Inicjatywy Zwalczania Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease), złotym standardem w diagnozowaniu POChP i pomiarach postępów tej choroby są testy wydolnościowe płuc, przeprowadzane w formie badań spirometrycznych (np. natężona pierwszosekundowa objętość wydechowa [FEV1] i natężona pojemność życiowa [FVC]).
Nie ma żadnych wątpliwości, że rzucenie palenia papierosów jest najlepszym sposobem na ograniczenie progresji choroby u pacjentów z POChP. Bez względu na wiek pacjenta. Niestety, zaledwie 25 proc. pacjentów zdiagnozowanych z POChP z powodzeniem rzuca palenie papierosów. Wielu z nich wraca też do nałogu po krótkim okresie zachowania abstynencji nikotynowej. Nikotynizm jest bardzo silnym uzależnieniem – według danych European Lung Foundation tylko 5-10 proc. wszystkich prób rzucenia palenia kończy się sukcesem. Ta sama instytucja podaje, że częstość występowania innej choroby dróg oddechowych – astmy – u osób palących jest od 2 do 3 razy większa niż u osób niepalących.
Biorąc pod uwagę tak niski odsetek pacjentów z POChP rzucających papierosy, należy rozważyć wprowadzenie innych, dodatkowych środków, mających na celu zaprzestanie palenia papierosów w tej populacji dorosłych osób palących, które są szczególnie narażone na rozwój POChP.
Główną przyczyną chorób związanych z paleniem, w tym również POChP, jest wdychanie dymu papierosowego i narażenie na ten dym w przypadku niepalących osób postronnych. Palący się papieros emituje szkodliwą mieszaninę około 7 tys. składników chemicznych, spośród których organy zdrowia publicznego zidentyfikowały 93 związki jako toksyczne lub potencjalnie szkodliwe, wiążąc je z chorobami wywoływanymi przez palenie, w tym z POChP. Wśród takich substancji są np. tlenek węgla, formaldehyd czy benzen. Około 79 z tych substancji ma również działanie karcynogenne.
Postęp, jaki dokonał się w ostatnich latach w obszarze polityki antynikotynowej, doprowadził do sytuacji, w której niektóre z państw starają się ograniczać skutki palenia tytoniu w społeczeństwie stosując wobec pacjentów palących papierosy postępowanie substytucyjne. Organy zdrowia publicznego w tych krajach uznają, że najbardziej szkodliwą formą dostarczania nikotyny jest jej wdychanie do płuc wraz z dymem papierosowym. Zauważają jednak że istnieją też inne, substytucyjne metody dostarczania nikotyny, które palacze byliby w stanie zaakceptować i zrezygnować z papierosów na ich rzecz.
Są to tzw. wyroby bezdymne, które mogą w pewnej mierze ograniczać ryzyko indukcji chorób płuc, w tym POChP, wśród czynnych i nałogowych palaczy tytoniu. Dalej dostarczają one palaczom nikotynę, ale bez dymu i przy znacznie niższej zawartości towarzyszących tej metodzie substancji toksycznych i karcynogennych. Przykładowo, w badaniach toksykologicznych nad aerozolem z jednego z systemów podgrzewania tytoniu THS odnotowano obecność 532 substancji, zaś stężenia związków toksycznych i rakotwórczych, które mogą prowadzić m.in. do indukcji POChP, oszacowano na poziomie 90-95 proc. niższym niż w dymie z papierosa. Dla tlenku węgla redukcja wyniosła tu 99 proc. Należy jednak zachować ostrożność i odnotować, że potencjalne zmniejszenie składników toksycznych powinno być oceniane i potwierdzane każdorazowo w odniesieniu do konkretnego produktu bezdymnego.
Skutki zmniejszenia narażenia na czynniki toksyczne w przypadku stosowania THS zostały również zbadane w niedawno opublikowanym 3-letnim badaniu kohortowym, przeprowadzonym na palaczach z już zdiaignozowaną chorobą POChP. Zespół badaczy, któremu przewodził prof. Ricardo Polosa z Uniwersytetu w Katanii zauważył, że pacjenci z POChP, którzy stosowali podgrzewane wyroby tytoniowe, rzadziej doświadczali zaostrzeń POChP i wykazywali istotną statystycznie poprawę w zakresie parametrów dot. zdolności wydolnościowych i poprawę ogólnej jakości życia w porównaniu z pacjentami dalej palącymi papierosy. W ich przypadku doszło również do znaczącego ograniczenia liczby wypalanych dziennie papierosów, a docelowo całkowicie z nich zrezygnowali.
Zaprzestanie palenia jest postępowaniem zalecanym w celu odwrócenia upośledzenia klirensu śluzówkowo-rzęskowego (MCC - mucociliary clearance) spowodowanego paleniem. We badaniu prof. Polosy analizowano MCC – biomarker wczesnych zmian w zdrowiu układu oddechowego – mierząc czas transportu sacharyny po użyciu produktów bezdymnych. Mediana czasu tranzytu sacharyny była prawie 2-krotnie dłuższa u osób palących papierosy (13,15 min) niż wśród abstynentów (7,24 min) jak i u byłych palaczy (7,26 min). Osoby z grupy stosującej podgrzewacze tytoniu wykazywały czas transportu sacharyny (8,00 min) podobny do tego odnotowanego u byłych palaczy oraz u osób nigdy niepalących papierosów. We wnioskach z badania autorzy stwierdzili, że przejście palaczy z papierosów na systemy podgrzewające tytoń przynosi korzystny wpływ na proces klirensu śluzówkowo-rzęskowego (MCC), co można uznać za wczesną zmianę korzystną dla zdrowia układu oddechowego.
Z kolei w 6-miesięcznym badaniu klinicznym przeprowadzonym w USA palacze, którzy zastąpili palenie papierosów systemem THS, wykazywali znaczącą poprawę w zakresie punktów końcowych oceny ryzyka klinicznego, związanych m.in. z natlenieniem organizmu (zmniejszenie poziomu karboksyhemoglobiny), stanem zapalnym (zmniejszenie liczby WBC) oraz POChP (zwiększenie FEV1). Poziom przyjmowanej nikotyny pozostawał w ich przypadku jednak podobny jak w grupie palącej papierosy.
Również wyniki badania epidemiologicznego obejmującego populację Kazachstanu, wykazały poprawę parametrów zdrowotnych u pacjentów z POChP już po roku obserwacji. Wraz z poprawą parametrów oddechowych oraz czynności płuc. Wydolność, oceniana za pomocą testu 6-minutowego chodu, a także parametry zespołu metabolicznego, w większym stopniu uległy poprawie u osób stosujących systemy podgrzewające tytoń niż tych palących papierosy.
Literatura:
1. National Health Service (NHS)-UK. "Chronic obstructive pulmonary disease (COPD)" (2019). Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.nhs.uk/conditions/chronic-obstructive-pulmonary-disease-copd/causes/
2. Salvi SS, Barnes PJ. Chronic obstructive pulmonary disease in non-smokers. Lancet. 2009;374(9691):733-43. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19716966/.
3. World Health Organization (WHO). "The top 10 causes of death - Factsheet. 2018" (2018). Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/the-top-10-causes-of-death
4. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). "Health Effects of Cigarette Smoking" (2020). Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/fact_sheets/health_effects/effects_cig_smoking/
5. Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD). "Global strategy for the diagnosis, management, and prevention of chronic obstructive lung disease: the GOLD science committee report 2020. " (2020). Tekst dostępny na stronie internetowej: https://goldcopd.org/gold-reports/
6. Anthonisen NR, Connett JE, Kiley JP, Altose MD, Bailey WC, Buist AS, et al. Effects of smoking intervention and the use of an inhaled anticholinergic bronchodilator on the rate of decline of FEV1. The Lung Health Study. Jama. 1994;272(19):1497-505. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/382600.
7. Phillips B, Veljkovic E, Boué S, Schlage WK, Vuillaume G, Martin F, et al. An 8-Month Systems Toxicology Inhalation/Cessation Study in Apoe-/- Mice to Investigate Cardiovascular and Respiratory Exposure Effects of a Candidate Modified Risk Tobacco Product, THS 2.2, Compared With Conventional Cigarettes. Toxicol Sci. 2016;149(2):411-32. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26609137.
8. Wong ET, Kogel U, Veljkovic E, Martin F, Xiang Y, Boue S, et al. Evaluation of the Tobacco Heating System 2.2. Part 4: 90-day OECD 413 rat inhalation study with systems toxicology endpoints demonstrates reduced exposure effects compared with cigarette smoke. Regul Toxicol Pharmacol. 2016;81 Suppl 2:S59-s81. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27793746.
9. Oviedo A, Lebrun S, Kogel U, Ho J, Tan WT, Titz B, et al. Evaluation of the Tobacco Heating System 2.2. Part 6: 90-day OECD 413 rat inhalation study with systems toxicology endpoints demonstrates reduced exposure effects of a mentholated version compared with mentholated and non-mentholated cigarette smoke. Regul Toxicol Pharmacol. 2016;81 Suppl 2:S93-s122. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27818348.
10. Phillips B, Szostak J, Titz B, Schlage WK, Guedj E, Leroy P, et al. A six-month systems toxicology inhalation/cessation study in ApoE−/− mice to investigate cardiovascular and respiratory exposure effects of modified risk tobacco products, CHTP 1.2 and THS 2.2, compared with conventional cigarettes. Food and Chemical Toxicology. 2019;126:113-41. Tekst dostępny na stronie internetowej: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0278691519300584.
11. Lüdicke F, Picavet P, Baker G, Haziza C, Poux V, Lama N, et al. Effects of Switching to the Menthol Tobacco Heating System 2.2, Smoking Abstinence, or Continued Cigarette Smoking on Clinically Relevant Risk Markers: A Randomized, Controlled, Open-Label, Multicenter Study in Sequential Confinement and Ambulatory Settings (Part 2). Nicotine Tob Res. 2018;20(2):173-82. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28177498.
12. Lüdicke F, Ansari SM, Lama N, Blanc N, Bosilkovska M, Donelli A, et al. Effects of Switching to a Heat-Not-Burn Tobacco Product on Biologically Relevant Biomarkers to Assess a Candidate Modified Risk Tobacco Product: A Randomized Trial. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2019;28(11):1934-43. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31270101.
13. Polosa R, Morjaria JB, Prosperini U, Busà B, Pennisi A, Gussoni G, et al. Health outcomes in COPD smokers using heated tobacco products: a 3-year follow-up. Internal and Emergency Medicine. 2021;16(3):687-96. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://doi.org/10.1007/s11739-021-02674-3.
14. Tashkin DP. Smoking cessation in COPD: confronting the challenge. Internal and Emergency Medicine. 2021;16(3):545-7. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://doi.org/10.1007/s11739-021-02710-2.
15. Sharman A, Nurmagambetov T. Changes in Respiratory Function and Physical Capacity among Smokers after Switching to IQOS: One Year Follow-Up. Global Journal of Respiratory Care. 2020;6:22-9. Tekst dostępny na stronie internetowej: http://savvysciencepublisher.com/downloads/gjrcv6a3/.
16. Polosa R, Emma R, Cibella F, Caruso M, Conte G, Benfatto F, et al. Impact of exclusive e-cigarettes and heated tobacco products use on muco-ciliary clearance. Ther Adv Respir Dis. 2021;12:20406223211035267-. Tekst dostępny na stronie internetowej: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34422253.
