Czy „trening mózgu” poprawia funkcje poznawcze?

Naukowcy dowodzą, że zwiększanie rezerwy poznawczej danej osoby i aktywne zarządzanie zdrowiem mózgu może odgrywać ważną rolę w zapobieganiu lub opóźnianiu choroby Alzheimera, demencji i funkcji poznawczych związanych z wiekiem.

• Mózg jest plastyczny. Możemy wpłynąć na jego funkcjonowanie poprzez „trening mózgu” - przeprogramować go poprawiając zdolności poznawcze, takie jak pamięć, szybkość i uwaga
• Trening poznawczy tworzy nowe synapsy w mózgu, stymulując w ten sposób neuroplastyczność
• Ważnymi elementami wpływającymi na funkcjonowanie mózgu jest nie tylko „trening mózgu”, ale także rozwiązywanie krzyżówek czy inne aktywności umysłowe oraz ćwiczenia fizyczne - przede wszystkim taniec

- Trening poznawczy czyli tzw. „trening mózgu” polega na wykonaniu zadania lub zestawu zadań, w których zwiększane jest zapotrzebowanie na uwagę. Dzięki temu poprawia się skupienie, koncentrację i pamięć – mówi geriatra dr n. med. Manuel Montero-Odasso z University of Western Ontario, dyrektor “Gait & Brain Lab - Osoba wykonująca taki trening stara się wprowadzać w życie nowe rzeczy, których się nauczyła i zapamiętywać je.

- Kiedy próbujemy aktywować sieci głównie w płacie czołowym, korze przedczołowej, kluczowym mechanizmem leżącym u podstaw tego procesu jest zwiększenie plastyczności synaptycznej w synapsach pobudzających, które łączą neurony w sieci. Innymi słowy, generujemy nowe synapsy i w ten sposób poprawiamy zdrowie mózgu i zdolności poznawcze - mówi dalej dr Montero-Odasso. 

Im więcej połączeń nerwowych, tym większa szybkość przetwarzania w mózgu.

Trening poznawczy powoduje anatomiczne zmiany w mózgu. Funkcje wykonawcze, które obejmują uwagę, hamowanie, planowanie i wielozadaniowość, są regulowane głównie przez korę przedczołową. Uszkodzenie tego obszaru mózgu jest również związane z demencją, upośledzeniem funkcji poznawczych, niezależnie od innych strukturalnych aberracji patologicznych (np. zaniku istoty szarej). Wzorce te mogą poprzedzać strukturalne zmiany patologiczne związane z zaburzeniami poznawczymi i demencją.

Zmiany neuroplastyczności zostały potwierdzone za pomocą neuroobrazowania, które wykazało, że po treningu poznawczym następuje większa aktywacja w korze przedczołowej, która koreluje z nowymi synapsami.

Mózg można przeprogromować niezależnie od wieku danej osoby

- Obecnie dobrze wiadomo, że możemy przeprogramować mózg osoby w każdym wieku i w prawie każdym stanie – twierdzi dr Henry Mahncke dyrektor generalny firmy Posit Science/BrainHQ zajmującej się treningiem mózgu. - U dzieci oraz u młodszych i starszych dorosłych. Podstawowym sposobem działania mózgu jest ciągłe przeprogramowywanie i przebudowywanie samego siebie, w oparciu o to, o co go prosimy.

Nie każdy trening mózgu jest godny polecenia

W przypadku większości programów „trening mózgu” ludzie mogą stać się lepsi w określonych zadaniach dzięki praktyce. Ale te ulepszenia niekoniecznie przekładają się na poprawę ich zdolności w zakresie innych zadań, które wymagają innych domen poznawczych np. zapobiegania demencji lub pogorszeniu funkcji poznawczych związanym z wiekiem. Większość programów „treningu mózgu” nie została rygorystycznie przetestowana w badaniach klinicznych. Zdaniem dr Mahncke niektóre wręcz są nonsensowne. Uważa za to, że produkt jego firmy, BrainHQ, i kilka innych można uznać za wiarygodne, ponieważ zostały poparte solidnymi dowodami na ich zdolność do powstrzymywania, spowalniania, a nawet odwracania zmian poznawczych.

BrainHQ to internetowy pakiet gier umysłowych. - Obejmuje dziesiątki indywidualnych ćwiczeń mózgu, połączonych wspólnym wątkiem. Każdy z nich został zaprojektowany w taki sposób, aby mózg był szybszy i dokładniejszy – powiedział Mahncke. Przytoczył kilka badań potwierdzających jego slowa. Na przykład w badaniu IMPACT losowo przydzielono 487 dorosłych (w wieku ≥ 65 lat) do grupy otrzymującej albo komputerowy program treningu poznawczego oparty na plastyczności mózgu (BrainHQ), albo program leczenia ogólnej stymulacji poznawczej dopasowany do nowości i intensywności (odpowiednio grupa interwencyjna i kontrolna) przez okres 8 tygodni. Ci, którzy przeszli „trening mózgu”, wykazali znacznie lepszą ocenę stanu neuropsychologicznego (pamięć słuchowa/uwaga RBANS) niż osoby z grupy kontrolnej (odpowiednio 3,9 vs 1,8; P = 0,02). Grupa interwencyjna wykazała również znaczną poprawę w wielu drugorzędowych pomiarach uwagi i pamięci.

Łamigłówki, gry planszowe i nowe wyzwania

Opracowane przez naukowców programy „treningu mózgu” nie są jedynym sposobem na poprawę plastyczności mózgu. Badania obserwacyjne sugerują związek między poprawą zdolności poznawczych i/lub niższym ryzykiem demencji a angażowaniem się w łamigłówki liczbowe i słowne, takie jak krzyżówki, karty lub gry planszowe.

Niektóre badania sugerują że osoby starsze, które korzystają z technologii, mogą również chronić swoją rezerwę poznawczą. W amerykańskim badaniu przeprowadzonym z udziałem ponad 1800 seniorów, dowiedziono, że regularni użytkownicy internetu mieli mniej więcej o połowę mniejsze ryzyko demencji w porównaniu z osobami, które z internetu nie korzystały. Szacunki dotyczące codziennego korzystania z internetu sugerowały związek w kształcie litery U z demencją, przy czym 0,1-2,0 godzin dziennie (z wyłączeniem czasu spędzonego na oglądaniu telewizji lub filmów online) wiązało się z najniższym ryzykiem.

Podobne powiązania między korzystaniem z internetu a niższym ryzykiem pogorszenia funkcji poznawczych odnotowano w Wielkiej Brytanii i Europie. - Angażowanie się w działania stymulujące umysł może zwiększyć "rezerwę poznawczą" – co oznacza, zdolność mózgu do opierania się skutkom zmian związanych z wiekiem lub patologii związanej z chorobą, tak że można dłużej utrzymać funkcje poznawcze" – mowi dr Yuko Hara, dyrektor ds. Zapobiegania Starzeniu się i Chorobie Alzheimera w Alzheimer's Drug Discovery Foundation. - Czynności stymulujące poznawczo, niezależnie od rodzaju, mogą pomóc opóźnić początek spadku funkcji poznawczych.

Ekspertka wymienia kilka czynności, które stymulują mózg, w tym naukę nowej gry lub łamigłówki, nowego języka, nowego tańca i naukę gry na instrumencie muzycznym.

Z kolei dr Montero-Odasso podkreśla, że „nowość" jest kluczem do zwiększenia i zachowania rezerwy poznawczej. -Samo surfowanie po Internecie, granie w gry słowne lub planszowe lub rozwiązywanie krzyżówek nie wystarczy, jeśli robisz te rzeczy przez całe życie" – powiedział. -To oczywiście nie zaszkodzi, ale niekoniecznie zwiększy twoje zdolności poznawcze. Na przykład osoba, która regularnie angażuje się w wystąpienia publiczne, może nie poprawić funkcji poznawczych, biorąc udział w kursie wystąpień publicznych, ale ktoś, kto nigdy nie przemawiał przed publicznością, może wykazać poprawę funkcji poznawczych w wyniku nauczenia się nowej umiejętności" – powiedział. Albo ktoś, kto zna już kilka języków, może zyskać na nauce zupełnie nowego języka.

Taniec jest idealną aktywnością

Ekspert przytoczył badania potwierdzające korzyści płynące z tańca, który nazwał idealną aktywnością, ponieważ:

- jest fizyczny, więc zapewnia ćwiczenia, które są związane z poprawą funkcji poznawczych

- wymaga nauki nowych kroków i ruchów, co buduje synapsy w mózgu

- socjalizacja zajęć tanecznych dodaje kolejny element, który może poprawić funkcje poznawcze.

Dr Mahncke ma nadzieję, że poza angażowaniem się w codzienne nowe zajęcia, seniorzy będą uczestniczyć w skomputeryzowanym treningu mózgu. - Nie ma powodu, dla którego trening oparty na dowodach naukowych nie mógłby być oferowany w ośrodkach dla seniorów i społeczności, tak jak joga i pływanie – powiedział. - Nadszedł czas, aby rozszerzyć tę potencjalnie zmieniającą życie interwencję, aby dotarła do stale rosnącej populacji seniorów na świecie.

Przeczytaj także: „Ból wpływa na przedwczesne starzenie się mózgu”.